انتحال چیست

انتحال که اغلب با عناوینی چون سرقت علمی یا دزدی ادبی شناخته می‌شود عملی غیراخلاقی و غیرقانونی است که در آن فرد آثار ایده‌ها یا کلمات دیگران را بدون ذکر منبع و انتساب به خود ارائه می‌دهد. این پدیده در محیط‌های آکادمیک پژوهشی و حتی هنری پیامدهای جدی دارد.

در ادامه به بررسی دقیق مفهوم انتحال تفاوت‌های آن با اصطلاحات مشابه انواع رایج مصادیق بارز راه‌های پیشگیری و ابزارهای تشخیص آن می‌پردازیم تا درک جامعی از این موضوع مهم حاصل شود.

سرقت علمی

سرقت علمی به معنای استفاده غیرمجاز از ایده‌ها داده‌ها نتایج یا متن دیگران در کارهای علمی و پژوهشی بدون استناد صحیح و شفاف به منبع اصلی است. این عمل نه تنها نقض حقوق مالکیت فکری محسوب می‌شود بلکه اعتبار نویسنده و اصالت کار علمی را نیز زیر سوال می‌برد. در محیط‌های دانشگاهی و پژوهشی سرقت علمی می‌تواند منجر به مجازات‌های سنگینی از جمله رد شدن مقاله پایان‌نامه یا اخراج از موسسات آموزشی شود. رعایت اصول اخلاق پژوهش و استناددهی دقیق از ارکان اصلی جلوگیری از این نوع سرقت است.

دزدی ادبی

دزدی ادبی بیشتر در حوزه آثار خلاقانه مانند کتاب شعر داستان نمایشنامه و حتی موسیقی و آثار هنری مطرح می‌شود. این مفهوم به برداشتن جملات پاراگراف‌ها ایده‌ها یا ساختارهای روایی از آثار دیگران و ارائه آن‌ها به نام خود بدون کسب اجازه یا ذکر منبع اشاره دارد. دزدی ادبی نیز مانند سرقت علمی نقض حقوق پدیدآورندگان اصلی اثر است و می‌تواند پیامدهای قانونی و اخلاقی برای فرد سارق در پی داشته باشد. حفظ اصالت و خلاقیت در آثار ادبی و هنری نیازمند احترام به حقوق خالقان دیگر و پرهیز از هرگونه دستبرد فکری است.

انتحال سرقت علمی نیست

عبارت «انتحال سرقت علمی نیست» ممکن است کمی گیج‌کننده به نظر برسد چرا که انتحال اغلب به عنوان مترادفی برای سرقت علمی به کار می‌رود. با این حال می‌توان اینطور تفسیر کرد که انتحال مفهوم گسترده‌تری است که نه تنها سرقت در حوزه علم و پژوهش (سرقت علمی) را شامل می‌شود بلکه دزدی ادبی در حوزه‌های خلاقانه و هنری را نیز در بر می‌گیرد. به عبارت دیگر سرقت علمی یکی از مصادیق اصلی انتحال است اما انتحال محدود به حوزه علمی نیست و می‌تواند در هر زمینه‌ای که اثری فکری یا خلاقانه‌ای تولید می‌شود رخ دهد. بنابراین انتحال چتری است که انواع مختلف دستبرد فکری را پوشش می‌دهد و سرقت علمی زیرمجموعه‌ای از آن محسوب می‌شود.

سرقت در پژوهش

سرقت در پژوهش مصداق بارز سرقت علمی است که به طور خاص در فرآیند تحقیق و نگارش مقالات پایان‌نامه‌ها گزارش‌های علمی و کتب دانشگاهی رخ می‌دهد. این نوع سرقت شامل استفاده از نتایج داده‌ها روش‌ها یا تحلیل‌های پژوهشگران دیگر بدون استناد مناسب کپی کردن بخش‌هایی از متون منتشر شده بدون قرار دادن در گیومه و ذکر منبع یا حتی ارائه ایده یک تحقیق که توسط دیگری مطرح شده است به نام خود می‌شود. رعایت دقیق اصول استناددهی شفافیت در ارائه داده‌ها و روش‌ها و ارجاع صحیح به تمام منابع مورد استفاده از الزامات اخلاقی و حرفه‌ای در پژوهش است تا از وقوع سرقت علمی جلوگیری شود.

نقل قول

نقل قول یکی از روش‌های استاندارد و اخلاقی برای استفاده از کلام یا ایده دقیق دیگران در متن خود است. هنگامی که بخشی از متن منبع را عیناً و بدون تغییر در نوشته خود می‌آورید باید آن بخش را درون علامت نقل قول (“ ”) قرار داده و بلافاصله منبع آن را با جزئیات کامل (نام نویسنده سال انتشار شماره صفحه) ذکر کنید. این کار نشان‌دهنده این است که آن جملات متعلق به شما نیستند و به نویسنده اصلی ارجاع داده‌اید. استفاده صحیح از نقل قول برای حفظ امانت‌داری علمی و جلوگیری از انتحال ضروری است و باید با دقت انجام شود.

استفاده از نتایج دیگران

در فرآیند پژوهش اغلب لازم است که به نتایج و یافته‌های تحقیقات پیشین ارجاع داده شود تا پیشینه موضوع مشخص گردد یا نتایج تحقیق فعلی با آن‌ها مقایسه شود. استفاده از نتایج دیگران بدون ذکر منبع حتی اگر متن را بازنویسی کرده باشید نوعی سرقت علمی محسوب می‌شود. بنابراین هرگاه به داده‌ها آمار تحلیل‌ها یا نتایج حاصل از پژوهش‌های قبلی اشاره می‌کنید باید به دقت منبع آن‌ها را ذکر کنید. این استناد شامل جداول نمودارها و تصاویری که از منابع دیگر اقتباس شده‌اند نیز می‌شود و باید با رعایت فرمت‌های استاندارد استناددهی صورت گیرد.

استفاده از جمله‌های دیگران

استفاده از جملات دیگران در متن خود بدون رعایت اصول یکی از رایج‌ترین اشکال انتحال است. اگر قصد دارید از متن دقیق منبع استفاده کنید همانطور که پیشتر گفته شد باید آن را در گیومه قرار داده و منبع را ذکر کنید (نقل قول مستقیم). اگر می‌خواهید ایده یا محتوای یک جمله یا پاراگراف را با کلمات خود بازگو کنید (پارافریز) باز هم باید به منبع اصلی ارجاع دهید. کپی کردن جملات متعدد و تغییر جزئی در کلمات بدون ذکر منبع به عنوان پارافریز نامناسب یا موزاییکی شناخته شده و خود نوعی انتحال محسوب می‌شود. بنابراین هرگونه استفاده از کلام یا ساختار جملات دیگران نیازمند استناددهی دقیق است.

انواع Plagiarism

انتحال یا سرقت علمی انواع مختلفی دارد که شناخت آن‌ها برای پرهیز از این عمل ضروری است. این انواع می‌توانند از کپی‌برداری کامل یک متن تا استفاده جزئی و تغییریافته از ایده‌ها را شامل شوند. برخی از رایج‌ترین اشکال انتحال عبارتند از: کپی‌برداری مستقیم (کپی پیست کردن متن بدون ذکر منبع و گیومه) پارافریز نامناسب (بازنویسی متن با تغییرات جزئی بدون استناد یا با استناد ناقص) سرقت ایده‌ها (استفاده از مفهوم یا طرح اولیه یک کار بدون ارجاع به صاحب ایده) و سرقت از خود (استفاده از کارهای قبلی خود بدون ارجاع مناسب).

سرقت علمی از خود

سرقت علمی از خود یا خودانتحالی زمانی رخ می‌دهد که فرد بخشی یا تمام محتوای یک اثر قبلی خود (مانند مقاله پایان‌نامه یا گزارش) را در اثر جدیدی استفاده کند بدون اینکه به اثر قبلی خود به عنوان منبع ارجاع دهد. ممکن است فرد تصور کند چون صاحب هر دو اثر است این کار ایرادی ندارد. اما این عمل از نظر اخلاقی و حرفه‌ای نادرست است به خصوص در محیط‌های آکادمیک که انتظار می‌رود هر اثر علمی حاوی ایده‌ها و تحلیل‌های جدید باشد. استفاده مجدد از متن بدون ارجاع حجم کار جدید را به طور مصنوعی افزایش می‌دهد و می‌تواند مخاطب را گمراه کند که با اثری کاملاً جدید روبرو است. برای جلوگیری از خودانتحالی باید به کارهای قبلی خود نیز مانند آثار دیگران استناد کرد.

دزدی علمی غیرعمدی

دزدی علمی غیرعمدی زمانی رخ می‌دهد که فرد بدون قصد و نیت قبلی مرتکب انتحال می‌شود. این اتفاق معمولاً به دلیل ناآگاهی از اصول صحیح استناددهی مدیریت نامناسب منابع بی‌دقتی در هنگام یادداشت‌برداری یا عجله در فرآیند نگارش رخ می‌دهد. برای مثال ممکن است فردی هنگام یادداشت‌برداری عباراتی را عیناً از منبع کپی کند اما فراموش کند آن را در گیومه قرار دهد یا منبع را یادداشت کند و سپس در متن نهایی خود از آن استفاده کند. اگرچه نیت فرد بد نبوده است اما نتیجه عمل همچنان انتحال محسوب می‌شود و می‌تواند پیامدهای آکادمیک یا حرفه‌ای داشته باشد. آموزش و دقت در رعایت اصول استناددهی کلید جلوگیری از این نوع انتحال است.

سایه نویسی

سایه نویسی یا Ghostwriting به نگارش متنی (مانند مقاله کتاب سخنرانی) توسط یک نفر به نام شخص دیگری گفته می‌شود. در برخی موارد مانند نگارش خاطرات یک فرد مشهور توسط یک نویسنده حرفه‌ای با ذکر نام نویسنده اصلی و نویسنده سایه این کار می‌تواند اخلاقی باشد. اما در محیط‌های آکادمیک و پژوهشی سایه نویسی که در آن فردی متن یک مقاله یا پایان‌نامه را می‌نویسد و شخص دیگری آن را به نام خود منتشر می‌کند مصداق بارز سرقت علمی و تقلب است. این عمل به شدت غیراخلاقی است و به اعتبار علمی فرد و موسسه آسیب جدی وارد می‌کند زیرا کار ارائه شده محصول فکری و نگارشی فردی نیست که نامش به عنوان نویسنده ذکر شده است.

مصادیق دزدی علمی

مصادیق دزدی علمی بسیار متنوع هستند و می‌توانند از اشکال آشکار تا موارد پنهان‌تر را شامل شوند. بارزترین مصداق کپی کردن کامل یا بخش‌های بزرگی از متن یک منبع بدون هیچ‌گونه استناد است. مصداق دیگر پارافریز کردن ضعیف یا موزاییکی است که در آن فرد با تغییرات جزئی در کلمات یا ساختار جملات متن منبع را بازنویسی می‌کند اما همچنان بسیار شبیه به متن اصلی باقی مانده و بدون استناد ارائه می‌شود. استفاده از ایده‌ها مفاهیم داده‌ها تصاویر نمودارها یا جداول دیگران بدون ارجاع مناسب نیز از مصادیق مهم سرقت علمی محسوب می‌شود. حتی ترجمه یک اثر از زبانی دیگر و ارائه آن به نام خود بدون ذکر منبع اصلی نوعی انتحال به شمار می‌رود.

راههای مقابله با آن

مقابله با انتحال هم شامل روش‌های پیشگیرانه برای نویسندگان و پژوهشگران است و هم شامل ابزارها و روش‌های تشخیص برای مؤسسات و ناشران. برای نویسندگان اصلی‌ترین راه مقابله رعایت دقیق اصول اخلاق پژوهش و نگارش است. این شامل درک صحیح مفهوم انتحال و انواع آن یادگیری روش‌های صحیح استناددهی بر اساس شیوه‌نامه‌های استاندارد (مانند APA MLA Chicago) مدیریت دقیق منابع مورد استفاده در طول فرآیند تحقیق و نگارش و بازبینی نهایی متن برای اطمینان از صحت ارجاعات و عدم وجود بخش‌های کپی شده بدون استناد است. استفاده از ابزارهای تشخیص سرقت علمی قبل از ارسال اثر نیز می‌تواند به شناسایی و رفع موارد احتمالی کمک کند.

حتماً منبع را ذکر کنید

اساسی‌ترین و مهم‌ترین راه برای جلوگیری از انتحال ذکر دقیق و کامل منبع تمام اطلاعات ایده‌ها جملات داده‌ها تصاویر و هرگونه محتوایی است که از آثار دیگران استفاده می‌کنید. هرگاه مطلبی را از منبعی برداشت می‌کنید چه به صورت نقل قول مستقیم چه به صورت پارافریز چه به صورت خلاصه باید بلافاصله در متن به منبع اصلی ارجاع دهید و در انتهای کار نیز فهرست کاملی از تمام منابع استفاده شده (کتابنامه یا فهرست منابع) ارائه دهید. رعایت این اصل ساده نشان‌دهنده احترام شما به حقوق پدیدآورندگان اصلی و صداقت علمی شماست.

پارافریز متن فراموش نشود

پارافریز کردن به معنای بازنویسی یک متن با کلمات و ساختار جملات خودتان است در حالی که ایده اصلی و معنای متن اولیه حفظ شود. پارافریز صحیح یک مهارت مهم در نگارش آکادمیک است و راهی برای استفاده از ایده‌های دیگران بدون کپی کردن مستقیم متن آن‌ها. با این حال حتی پس از پارافریز نیز باید به منبع اصلی ارجاع دهید. پارافریز نامناسب که در آن فقط چند کلمه تغییر داده شده یا ترتیب کلمات جابجا شده است بدون اینکه تغییر قابل توجهی در ساختار جمله ایجاد شود همچنان می‌تواند به عنوان انتحال تلقی شود. بنابراین باید مطمئن شوید که پارافریز شما کاملاً بازنویسی شده و با کلمات و شیوه نگارش شماست و در عین حال منبع را ذکر کنید.

علامت نقل‌قول بگذارید

هنگامی که تصمیم می‌گیرید بخشی از متن منبع را دقیقاً همانطور که هست بدون هیچ تغییری در نوشته خود بیاورید باید آن بخش را داخل علامت نقل قول (“ ”) قرار دهید. این کار به خواننده نشان می‌دهد که این کلمات متعلق به شما نیستند و عیناً از منبع دیگری نقل شده‌اند. علاوه بر قرار دادن در گیومه باید بلافاصله پس از پایان نقل قول منبع آن را نیز به طور کامل ذکر کنید شامل نام نویسنده سال و شماره صفحه. استفاده صحیح و دقیق از علامت نقل قول برای نقل قول‌های مستقیم ضروری است و عدم استفاده از آن حتی با وجود ذکر منبع می‌تواند به عنوان انتحال محسوب شود.

ابزار تشخیص سرقت علمی

امروزه ابزارهای نرم‌افزاری متعددی برای تشخیص سرقت علمی وجود دارند که به ویژه در محیط‌های آکادمیک و انتشاراتی کاربرد فراوانی دارند. این ابزارها با مقایسه متن ارسالی با پایگاه داده‌های عظیمی شامل مقالات منتشر شده کتاب‌ها پایان‌نامه‌ها محتوای وب و سایر آثار درصد شباهت متن را به منابع موجود محاسبه می‌کنند و بخش‌های مشابه را مشخص می‌نمایند. نرم‌افزارهایی مانند Turnitin iThenticate PlagScan و Grammarly Plagiarism Checker از جمله معروف‌ترین این ابزارها هستند. اگرچه این ابزارها بسیار کارآمدند اما نباید به طور کامل به آن‌ها بسنده کرد. نتیجه این نرم‌افزارها نیاز به بررسی انسانی دارد تا مشخص شود شباهت‌های یافت شده ناشی از نقل قول صحیح ارجاع مناسب اصطلاحات رایج یا انتحال واقعی است.

کتابسازی

کتابسازی به فرآیندی گفته می‌شود که در آن فرد یا گروهی محتوای یک یا چند کتاب یا اثر منتشر شده دیگر را جمع‌آوری کرده با تغییرات جزئی یا بدون تغییر و بدون ذکر منبع یا با انتساب نادرست به عنوان یک اثر جدید به نام خود منتشر می‌کنند. این عمل نوعی انتحال در مقیاس وسیع‌تر است و اغلب در حوزه کتاب‌های دانشگاهی کمک آموزشی یا عمومی رخ می‌دهد. کتابسازی نه تنها نقض آشکار حقوق مؤلفان اصلی است بلکه به اعتبار علمی و فرهنگی نیز آسیب می‌رساند و باعث ترویج آثار بی‌کیفیت و فاقد اصالت می‌شود. مبارزه با کتابسازی نیازمند نظارت دقیق ناشران دانشگاه‌ها و نهادهای فرهنگی است.

انتحال چیست؟

انتحال به ارائه آثار ایده‌ها یا کلمات دیگران به نام خود بدون ذکر منبع اصلی گفته می‌شود که عملی غیراخلاقی و غیرقانونی در حوزه‌های مختلف است.

سرقت علمی چیست؟

سرقت علمی نوع خاصی از انتحال است که در محیط‌های آکادمیک و پژوهشی رخ می‌دهد و شامل استفاده غیرمجاز از نتایج داده‌ها یا متون علمی دیگران بدون استناد صحیح است.

انواع انتحال کدامند؟

انواع انتحال شامل کپی مستقیم پارافریز نامناسب سرقت ایده خودانتحالی دزدی غیرعمدی و سایه نویسی می‌شود.

راههای تشخیص انتحال چیست؟

انتحال از طریق بررسی دقیق متن مقایسه با منابع احتمالی و استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی تشخیص سرقت علمی قابل شناسایی است.

چگونه از انتحال جلوگیری کنیم؟

برای جلوگیری از انتحال باید همیشه منابع مورد استفاده را به دقت ذکر کرد از پارافریز صحیح استفاده نمود و نقل قول‌های مستقیم را در گیومه قرار داد.

مجازات انتحال چیست؟

مجازات انتحال بسته به حوزه و شدت آن متفاوت است و می‌تواند شامل رد اثر اخراج از دانشگاه جریمه نقدی و پیگرد قانونی باشد.

آیا انتحال غیرعمدی هم سرقت محسوب می‌شود؟

بله حتی اگر انتحال بدون قصد و نیت قبلی و به دلیل ناآگاهی یا بی‌دقره رخ دهد همچنان از نظر آکادمیک و اخلاقی سرقت محسوب شده و می‌تواند پیامدهایی داشته باشد.

تفاوت انتحال و سرقت علمی چیست؟

انتحال یک مفهوم کلی‌تر است که شامل هرگونه دستبرد فکری می‌شود در حالی که سرقت علمی به طور خاص به انتحال در زمینه آثار علمی و پژوهشی اشاره دارد.