«بخشی از برنامه باش» یا چگونه محیط زیست را حفظ کنیم؟

ایران با توجه به برخورداری از شرایط اقلیمی خاص دارای تنوع زیستی قابل توجهی است. با این وجود برخی از گونه ها در سال های گذشته دچار آسیب هایی شده اند این در حالیست که هریک از ما می توانیم در حفظ تنوع زیستی کشور نقش داشته و به قول سازمان ملل «بخشی از برنامه باشیم.»

به گزارش دکتر شهاب روز 22 می ( مصادف با اول خرداد و هر چهار سال یک بار دوم خرداد) روز جهانی تنوع زیستی است؛ روزی که از سوی سازمان ملل متحد با هدف ارتقای سطح آگاهی و دانش عموم نسبت به تنوع زیستی، ارزش های آن و قدم هایی که می توانند برای حفظ این سرمایه گرانبها بردارند، انتخاب و نامگذاری شده است و هر ساله در سراسر جهان با برگزاری برنامه های متعدد و متنوع  گرامی داشته می شود. «بخشی از برنامه باش» به عنوان شعار روز جهانی تنوع زیستی سال 2024 انتخاب شده است.

ایران کشوری است که چهارراه بین آفریقا، اسیا و اروپا محسوب می شود و از شمال غرب به اروپا، از غرب به آفریقا و از شرق به آسیا راه دارد. این وضعیت جغرافیایی موجب تنوع اقلیمی کشورمان شده است. در ایران 1036 گونه مهره دار جانوری کشور شامل 209 گونه پستاندار، 560 گونه پرنده، 242 گونه خزنده و 25 گونه دوزیست شناسایی شده اند که 75 گونه در لیست سرخ اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت  (IUCN)  در سال 2022 قرار گرفته اند. گونه ها در این لیست در سه طبقه در وضعیت بحرانی، در خطر انقراض و آسیب پذیر قرار دارند.

از حدود 560 گونه پرنده فهرست نیز 62 گونه در لیست گونه های درمعرض تهدید قرار می گیرند که از میان این تعداد 35 گونه آبزی و کنارآبزی هستند.

 گونه پرنده مهاجر در ایران در فهرست گونه های در معرض تهدید قرار دارد

ایران به خاطر تنوع شرایط آب و هوایی و توپوگرافی قابل توجه، تنوع گیاهی بالایی نیز دارد، به گونه ای که در کشورمان تاکنون 8000 گونه گیاهی شناسایی شده است که از نظر تنوع و تعداد آن ها، 80 درصد گونه های گیاهی قاره اروپا را در بر می گیرند. همچنین می توانیم ادعا کنیم که در میان کشورهای خاورمیانه این تنوع گیاهان کم نظیر است. به طور مثال پس از ترکیه ما دومین کشوری هستیم که به لحاظ تنوع گیاهی در خاورمیانه مطرح هستیم. از 8000 گونه بومی، 1800 گونه اندمیک یا انحصاری است. از سوی دیگر بسیاری از گیاهان موجود در کشور ما ارزش دارویی، اقتصادی و زینتی دارند.

با وجود تنوع بالای گونه های جانوری و گیاهی در ایران، عوامل مختلفی آن ها را تهدید می کند و بعضا به لبه پرتگاه انقراض برده است. تخریب زیستگاه یکی از عوامل موثر بر انقراض یک گونه است که شکل های مختلفی دارد. جاده کشی، معدن کاوی، چرای بی رویه، تغییر کاربری اراضی آسیب زیادی به زیستگاه های حیات وحش می زنند و از هم گسیختگی زیستگاه و جزیره ای شدن آن به صورتی که گونه در زیستگاه اسیر می شود را در پی دارد، در نتیجه برای جفت یابی و پیدا کردن طعمه دچار مشکل می شود.

تلفات جاده ای یکی از عوامل موثر بر رو به انقراض رفتن حیات وحش است. حدود 50 درصد از تلفات گوشتخواران مرتبط با تصادفات جاده ای حاشیه مناطق حفاظت شده است چراکه حیوانات مجبور به خروج از زیستگاه می شوند و تصادف می کنند.

سگ های گله بلاصاحب به معضلی جدی برای گونه های جانوری تبدیل شده اند. به عنوان نمونه گربه پالاس در ارتفاعات زندگی می کند. بر اساس نتیجه یک بررسی، سگ گله یکی از تهدیدات اصلی این گونه است.

اختلاط ژنی هم برخی گونه ها را تهدید می کند با جفت گیری سگ با گرگ خاکستری، گرگاس متولد می شود. این اختلاط موجب از دست رفتن خلوص ژنتیک حیات وحش می شود. گربه اهلی هم در عمق مناطق زیست محیطی وجود دارد و با گربه وحشی جفت گیری می کند و در نتیجه خلوص ژنتیک گربه وحشی را از بین می برد.

گونه های مهاجم نیز یکی از تهدیدات گونه های بومی جانوری است. به عنوان نمونه راکون و نوتریا گونه های مهاجم هستند. راکون حتی در تهران دیده شده است و در خیلی از زیستگاه های استان گیلان راکون وجود دارد. میمون «رزوس» هم یک گونه مهاجم است. این گونه ها به صورت قاچاق وارد کشور می شوند. کسانی که آن ها را می خرند؛ ممکن است پس از مدتی از این گونه ها خسته می شوند و آن ها را یا به کلینیک حیات وحش یا ادارات کل محیط زیست استان ها تحویل می دهند یا در طبیعت رها می کنند و به گونه های بومی آسیب می زنند.

گونه های گیاهی نیز با تهدیداتی مواجه هستند. برداشت بی رویه از این گونه ها و شرایط اقلیمی که در کشور ما به وجود آمده و خشکسالی موجب نابودی بسیاری از آن ها شده است.

با توجه به عواملی که گونه های گیاهی و جانوری را تهدید می کنند. ما می توانیم به سهم خود در کاهش این خطرات موثر باشیم. شعار «بخشی از برنامه باش» که به عنوان شعار روز جهانی تنوع زیستی سال 2024 انتخاب شده است هم به این معناست که هر کس می تواند به نوبه خود نقشی برای حفظ تنوع زیستی و توقف روند از دست رفتن آن ایفا کند. در این شرایط می توانیم با اقداماتی مانند خودداری از ساخت و ساز در عرصه های طبیعی، احتیاط در رانندگی در جاده های نزدیک زیستگاه گونه های جانوری، خودداری از غذادهی به گربه ها و سگ های بلاصاحب و اجتناب از برداشت بی رویه گونه های گیاهی در حفظ تنوع زیستی کشور نقش ایفا کنیم.

 شناسایی 1800 گونه گیاهی اختصاصی ایران

75 گونه جانوری ایران در لیست «سرخ»

رونمایی از شعار و لوگوی روز جهانی تنوع زیستی سال 2024

پایان خبر دکتر شهاب