سیر صعودی دیابت در ایران / هوش مصنوعی به کمک درمان می آید؟

بروز و شیوع دیابت در دنیا و همچنین کشورمان به سرعت در حال افزایش است و عوارض و مرگ و میر ناشی از آن، مشکلات عظیم بهداشتی درمانی برای جوامع بشری ایجاد کرده است؛ این درحالیست که در بسیاری از موارد، عدم تغذیه سالم و کم تحرکی ابتدا سبب بروز حالت پیش از دیابت و سپس دیابت آشکار می شود…

به گزارش دکتر شهاب، دیابت و عوارض آن یکی از علل اصلی مرگ زود هنگام در اکثر کشورها معرفی می شود و در این میان عوارض قلبی_عروقی یکی از علل اصلی مرگ در مبتلایان به دیابت است و در برخی از کشورها مسیول بیش از نیمی از مرگ ها است. 32.6 درصد مرگ های ناشی از دیابت نیز در سنین زیر 60 سال رخ می دهد.

بنابر اعلام مسوولان وزارت بهداشت، بر اساس آمار منتشر شده از آخرین مطالعه کشوری در سال 1400، برآورد تعداد کل بیماران دیابتی در جمعیت بالای 25 سال در ایران بیش از 7 میلیون نفر و در همان سال شیوع دیابت نیز بیش از 14 درصد (متوسط قند خون در جمعیت ذکر شده 105.51 میلیگرم در دسی لیتر بوده است) برآورد شد که سهم زنان 14.71 درصد و سهم مردان 13.44 درصد بود. همچنین شیوع پیش دیابت نیز در همین جمعیت، 24.79 درصد بوده است که سهم زنان 23.54 درصد و سهم مردان 26.35 درصد بود.

تعداد مبتلایان به دیابت نوع یک و نوع 2 در جهان درحالی در حال افزایش است که متاسفانه بیش از 75 درصد بیماران در کشورهای با درآمد کم و متوسط زندگی می کنند و نیمی از مبتلایان به دیابت یعنی بیش از 230 میلیون نفر هم از بیماری خود بی خبر هستند.

دیابت نوع 2 معمولا بیماری میانسالان و سالمندان است؛ اما طی سال های اخیر به علت افزایش میزان چاقی، عدم تحرک بدنی و رژیم غذایی نامناسب در گروه سنی نوجوانان و جوانان نیز به طور فزاینده ای دیده می شود و این درحالیست که آموزش، خودمراقبتی و پیروی از شیوه زندگی سالم و استفاده از دارو در کنترل بیماری بسیار موثر است.

بنابر اعلام مسوولان وزارت بهداشت و طبق مطالعه ای که در سال 2011 انجام شد، هزینه کلی دیابت تیپ 2 در ایران 3.78 میلیارد دلار برآورد شده بود که هزینه های مستقیم پزشکی و هزینه های غیر پزشکی معادل 2.04 میلیارد دلار و هزینه های غیر مستقیم 1.73 میلیارد دلار برآورد شده بود. به طور کلی حدود 8.69 درصد کل هزینه های سلامت در ایران برای کنترل بیماران دیابتی تیپ 2 مصرف می شود.

با توجه به اهمیت این بیماری و عوارض و مرگ و میر ناشی از آن، با دکتر اعظم کوه کن – مدیر کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان به گفت وگو نشستیم که در پی می خوانید:

دکتر اعظم کوه کن – مدیر کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان

دکتر اعظم کوه کن – مدیر کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان در گفت وگوی تفصیلی با دکتر شهاب، با بیان اینکه آمارها و ارقام جهانی ابتلا به دیابت و چاقی بسیار زیاد است، اظهار کرد: حدود 20 درصد افراد بالای 18 سال در کشور ما دچار چاقی هستند و در این میان میزان ابتلای زنان به چاقی نسبت به مردان بیشتر است؛ به نحوی که جمعیت زنانی که به چاقی مبتلا هستند نسبت به مردان 2 برابر است.

وی با بیان اینکه چاقی ریشه در سبک زندگی افراد دارد، تصریح کرد: کم تحرکی و نوع تغذیه می توانند منجر به چاقی شود. شاید بتوان گفت حدود 50 درصد از افرادی که به چاقی مبتلا هستند از سبک زندگی نامناسب و عدم تحرک رنج می برند. لذا توجه به بیماری چاقی از اولویت ویژه ای برخوردار است چرا که چاقی، زمینه ساز بیماری دیابت نوع 2 بشمار می آید.

روند افزایشی دیابت در کشور

مدیر کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان با بیان اینکه آمار و ارقام بیماری دیابت در کشور بیانگر این است که  ابتلا به این بیماری روند افزایشی دارد، افزود: حدود 14.9 درصد از جمعیت بالای 25 سال کشور به دیابت مبتلا هستند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان گفت: میان 3 مولفه «چاقی»، «سبک زندگی» و «دیابت» ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. دیابت و چاقی با عوارض متعددی همراه هستند؛ به گونه ای که هر زمان از شیوع بالا و گسترش بیماری های قلبی و عروقی، آلزایمر، سکته های قلبی و مغزی سخن به میان می آید باید به فکر رابطه علت و معلولی این قبیل بیماری ها با دیابت و چاقی باشیم. این ارتباط تنگاتنگ میان چاقی و دیابت منجر به افزایش بروز بیماری های قلبی-عروقی و مرگ و میر بالا شده است. 

قطع عضو 25 درصد از زخم های پای دیابتی

کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان

مدیر کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان با بیان اینکه عوارض ناشی از دیابت به سکته های قلبی و مغزی محدود نمی شود، افزود: زخم پای دیابتی یکی از عوارض جدی و قابل ملاحظه دیابت است و حدود 15 درصد از افراد دیابتی به زخم پای دیابتی مبتلا می شوند. قطع عضو جزو پدیده های ناخوشایند و دلخراش دیابت به حساب می آید اما متاسفانه حدود 25 درصد از افرادی که دچار زخم پای دیابتی هستند، ممکن است قطع عضو را تجربه کنند.  

کوه کن ادامه داد: «رتینوپاتی دیابتی» نیز یکی از مخرب ترین بیماری های چشمی ناشی از دیابت است که بر اثر آسیب رگ های خونی شبکیه چشم رخ می دهد و فرد را مستعد نابینایی می کند. حدود 11 تا 12 درصد از دیابتی ها به عارضه های چشمی و نابینایی مبتلا می شوند. همچنین درگیری کلیه و مشکلات کلیوی در میان دیابتی ها بسیار رایج است.

وی بابیان اینکه از دیابت به عنوان «ام الفساد» بیماری ها میتوان یاد کرد، افزود: بسیاری از کشورهای جهان در ارتباط با پیشگیری، کنترل و تاخیر در عوارض ناشی از بیماری دیابت برنامه های پژوهشی انجام داده اند. انجام امور پژوهشی در کانون توجه مراکز  پژوهشی کشور نیز قرار گرفته است.

«چاقی» عامل خطر دیابت

مدیر کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان با بیان اینکه چاقی، عاملی برای بیماری دیابت به حساب می آید، اظهار کرد: براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، تعداد افراد چاق در جهان از مرز یک  میلیارد نفر گذشته و هم اکنون از هر 8 نفر یک نفر مبتلا به چاقی است. تعداد زنان مبتلا به چاقی از سال 1990، سه برابر شده است و تعداد کودکان و نوجوانان مبتلا به چاقی از 31 میلیون نفر در سال 1990 به 159 میلیون نفر در سال 2022 رسید. در گذشته، چاقی  بزرگسالان در کانون توجه قرار گرفته بود اما سن ابتلا به چاقی کاهش یافته و کودکان نیز به چاقی مبتلا می شوند. شیوع دیابت نوع 2 به واسطه رواج پدیده چاقی در میان کودکان افزایش یافته است. عامل عمده چاقی نیز تغذیه غیراصولی و نامناسب و شیوه زندگی ناصحیح است. 

وی ادامه داد: میزان ابتلا به دیابت نوع 2 نسبت به انواع دیگر این بیماری بیشتر است؛ به طوری که حدود 90 تا 95 درصد از دیابتی ها به دیابت نوع 2 مبتلا هستند. همچنین میزان ابتلا به دیابت نوع یک نیز حدود 5 تا 10 درصد است که این نوع در گروه سنی کودکان، رایج است.

ابتلای یک تا 14 درصدی به دیابت بارداری

عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان در ادامه صحبت هایش درباره دیابت بارداری نیز توضیح داد: حدود یک تا 14 درصد از زنان باردار در دنیا به دیابت بارداری مبتلا می شوند. دیابت بارداری مانند دیابت نوع 2 به دلیل اضافه وزن و چاقی قبل از دوران بارداری اتفاق می افتد. دیابت دوران بارداری نه تنها برای سلامت مادر و جنین در طول بارداری خطرناک است، بلکه این احتمال وجود دارد مادران و فرزندان حاصله در آینده به عوارضی چون دیابت، چاقی و بیماری های قلبی عروقی مبتلا شوند.

وی درباره وضعیت «پیش دیابت یا دیابت پنهان» در کشور هم گفت: آمار و ارقام مربوط به پیش دیابت بیانگر این است که حدود 25 درصد جمعیت بزرگسال کشور در معرض پیش دیابت هستند که در صورت عدم درمان و تغییر شیوه زندگی در سال های آتی به دیابت مبتلا می شوند. حدود دو سوم افراد مسن جامعه که از چاقی رنج می برند در معرض خطر «پیش دیابت» و دیابت قرار دارند. اگر بخواهیم برنامه ریزی جامعی در خصوص دیابت برای کشور داشته باشیم باید به پیش دیابت توجه ویژه داشته باشیم.

جامعه نسبت به بیماری دیابت آگاهی کافی و لازم ندارد

مدیر کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان با بیان اینکه جامعه نسبت به بیماری دیابت آگاهی کافی و لازم ندارد،  گفت: بسیاری از افراد جامعه نمی دانند که بهترین سن و زمان مناسب برای انجام تست دیابت  چه موقع است. با توجه به شیوع روزافزون دیابت و براساس دستورالعمل های جهانی، تست غربالگری قند خون از  45 سالگی به 35 سالگی تقلیل یافته، به همین دلیل، افراد بالای 35 سال باید نسبت به انجام تست قند خون اقدام کنند.

وی با اشاره به برگزاری پویش «سلامت غربالگری دیابت و فشار خون بالا» طی سال گذشته از سوی وزارت بهداشت، افزود: با توجه به اینکه میزان شیوع دیابت در کشور زیاد است مسیولان باید به این امر مهم توجه کنند. نتایج حاصل از اجرای این پویش می تواند برای برنامه ریزی های آینده به کار گرفته شود. قدم اول برای کنترل و پیشگیری از چاقی، دیابت و فشار خون در جامعه، برنامه ریزی صحیح کشوری در حوزه سلامت و تغییر سبک زندگی آحاد جامعه است.

اطلاع رسانی وآگاهی بخشی اهمیت دارد 

کوه کن ادامه داد: همچنین اطلاع رسانی وآگاهی بخشی به مخاطبان  از اهمیت و اعتبار فراوانی برخورداراست. در این خصوص افراد مستعد دیابت که شامل افراد با تغذیه نادرست، زندگی کم تحرک، خویشاوندان درجه اول مبتلا به دیابت باید نسبت به انجام تست قند خون تشویق شوند و در این زمینه باید اطلاع رسانی و فرهنگ سازی  از طریق «رسانه های عمومی» و «آموزش و پرورش» در مجامع عمومی صورت گیرد و این باور که چاقی یک بیماری است و سلامتی را تهدید می کند در ذهن جامعه نهادینه شود. در این راستا لازم است برنامه ریزی های مناسب برای پیشگیری و کنترل فراهم شود؛ به نحوی که مراکز آموزشی معتبر درباره دیابت و برای بیماران دیابتی و خانواده ها در تمام شهرها وجود داشته باشد.  

وی درباره ضرورت برنامه ریزی برای بیماران دیابتی گفت: به طور کلی می توان گفت اقدامات لازم جهت پیشگیری و کنترل بیماری دیابت را در 3 بخش می توان متمرکز کرد؛ گام اول، آموزش همگانی و مردمی و روز آمد کردن دانش پزشکان و گام دوم، دسترسی به تجهیزات، داروها و فناوری روز حوزه دیابت و سومین قدم، اقدامات موثر است؛ منظور این است مراکز درمانی به صورت جامع نگر به درمان چاقی و دیابت توجه کنند یعنی فقط دارو تجویز نکنند بلکه باید با مشاوره رو در رو با افراد دیابتی و خانواده ها بار تحمیل بر جامعه و کشور را کاهش داد. مشاوره های لازم با بیماران از جمله سیاست های تاثیرگذار مثبت است که پذیرش بیماری برای بیماران و اطرافیان را فراهم می کند. اجرای این برنامه ها به پشتیبانی وزارت بهداشت و دولت نیاز دارد.  

آموزش؛ حلقه مفقوده دیابت

تا 40 درصد سیگاری ها در معرض خطر دیابت

این متخصص با بیان اینکه بررسی وضعیت مراجعه کنندگان به مراکز درمانی بیانگر این است که آموزش یک حلقه مفقوده در ارتباط با دیابت به حساب می آید، افزود: به طور مثال، برخی از افرادی که به دیابت مبتلا هستند اطلاعی درباره میزان قند ناشتا یا قند 2 ساعته ندارند؛ مشاهده می شود در پاره ای موارد حتی افراد تحصیل کرده نسبت به میزان قند خون خود بی اطلاع هستند. برنامه های مربوط به دیابت باید به صورت فصلی یا ماهانه انجام شود؛ به نحوی که عموم مردم نسبت به بیماری دیابت آگاهی داشته باشند. هنگامی که مردم نسبت به دیابت آگاهی داشته باشند، دانش عمومی افزیش می یابد.

وی ادامه داد: ارتقای سطح دانش می تواند هزینه های درمانی دولت را کاهش دهد و از ابتلا به عوارض و سایر بیماری ها جلوگیری کند. پیشگیری از بیماری ها آثار فراوانی به همراه دارد و به همین دلیل نسبت به درمان ارجحیت دارد. یکی از روش های بسیار تاثیر گذار در سالهای اخیر، آگاهی بخشی به افراد سیگاری و بویژه قشر نوجوان است که با بکارگیری تبلیغات به شیوه صحیح و هشدارهای تصویری بویژه برای افراد کم سواد و کودکان موثر است؛ چراکه حدود 30 تا 40 درصد سیگاری ها در معرض ابتلا به دیابت قرار دارند.

امکانات دیجیتالی؛ یک فرصت خوب برای آموزش همگانی

عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان گفت: امکانات دیجیتالی، فرصت خوبی برای آموزش همگانی و خودمراقبتی دیابت فراهم کرده است. گاهی این موضوع مطرح می شد که امکانات لازم به منظور آموزش در مناطق روستایی در دسترس نیست اما با استفاده از تکنولوژی روز می توان بسیاری از بحران هاو مسایل بهداشتی را با آموزش بهتر حل و فصل کرد.   

افزایش دیابت در مناطق روستایی

کوه کن ادامه داد: در گذشته، مطرح می شد زندگی در جوامع شهری به واسطه صنعتی شدن منجر به گسترش امراض مختلف شده است، اما بنظر می رسد شرایط امروزی تغییر کرده و بحران دیابت در جوامع روستایی نیز پیش آمده است؛ به گونه ای که زنگ خطر شیوع دیابت و فشارخون در مناطق روستایی به صدا درآمده و به طور فزاینده ای در حال گسترش است. متاسفانه کیفیت امکانات بهداشتی و خدمات درمانی در این مناطق، پایین تر است و به همین دلیل آموزش در این مناطق نیز از اهمیت فراوانی برخوردار است.

تغییرات مثبت روش های درمانی دیابت در گذر زمان

وی با بیان اینکه روش های درمانی دیابت در گذر زمان تغییر کرده است، افزود: اگرچه حدود 100 سال از عمر انسولین می گذرد، اما روند پیشرفت درمان دیابت سرعت چشمگیری دارد. انسولین های شیشه ای، انسولین های کدر و شفاف در برهه ای از زمان استفاده می شدند، اما انسولین های جدید مانند انسولین قلمی به بازار ورود پیدا کرده اند. بیماران در مقطعی از زمان نسبت به تزریق سوزن انسولین واهمه داشتند اما «انسولین های قلمی» تغییر مثبتی در درمان ایجاد کرد و تاحدی نگرانی بیماران را مرتفع کرد.  

مدیر کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان با بیان اینکه داروهای بیماری دیابت در گذر زمان پیشرفت کرده اند، گفت: در گذشته، سبد محصولات دارویی بیماری دیابت محدود بود؛ به نحوی که داروهایی مانند «متفورمین» و «گلی بنکلامید» در دسترس بودند اما در عصر حاضر داروهای جدید و ترکیبی در دسترس هستند. اگرچه روند دستیابی به تکنولوژی و داروها در کشور ما تحت تاثیر علل مختلفی از جمله تحریم ها با تاخیر مواجه است.

دامنه علم درمان دیابت رو به پیشرفت است

این متخصص ادامه داد: دامنه علم درمان دیابت رو به پیشرفت است و به همین دلیل داروهای جدید تولید می شود. دنیا در مسیر تامین و تولید داروها و انسولین های هفتگی است. دنیا در مسیر تغییر رویه تزریق روزانه انسولین به شیوه جدید تزریق هفتگی انسولین است و تحقیقات تزریق هفتگی انسولین، درمان دیابت را متحول خواهد کرد. در این مسیر، تبعیت بیماران از روند درمانی بیشتر خواهد شد. داروها و فناوری های جدید کنترل وزن به صورت هفتگی و ماهانه به بیماران چاق و دیابتی کمک خواهد کرد و مشکل تزریق چندبار در روز را مرتفع خواهد نمود.

وی با بیان اینکه دیابتی ها باید سطح قند خون خود را به صورت روزانه و مستمر  چک  کنند، افزود: پایش مداوم قند خون به وسیله دستگاه انجام می شود. در دنیا پمپ انسولین هوشمند و سیستم مدیریت دیابت پیشرفته ، دستگاه های خودکار اندازه گیری مداوم قند خون و تکنولوژی های سخت افزازی و نرم افزاری برای مدیریت دیابت و تنظیم دوز دارو و بهبود شیوه زندگی بیماران دیابتی استفاده می شود که متاسفانه با توجه به هزینه های بالای این تکنولوژی ها، امکان استفاده برای همگان فراهم نیست. در حال حاضر داروهای ترکیبی و آهسته رهش که به تدریج در خون آزاد می شوند، تولید شده اند. میزان افت قند خون ناشی از این داروها و انسولین های جدید کمتر است. 

اقدامات و خدمات کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان

کوه کن در بخش دیگری از صحبت هایش درباره کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان نیز گفت: مرکز دیابت و متابولیسم پژوهشگاه رویان با هدف کنترل و پیشگیری از دیابت راه اندازی شده است. نکته مهم و اساسی این است که بیماران دیابتی فقط به کنترل قند خون نیاز ندارند بلکه اقداماتی را برای جلوگیری از پیشرفت بیماری و ابتلا و عوارض باید سالانه انجام دهند و غربالگری شوند. لذا در این مرکز امکان غربالگری و  معاینه چشم، ارزیابی عملکرد کلیه و بررسی سایر بیماری های مرتبط با دیابت فراهم است و تا با تشخیص زود هنگام و درمان بموقع از عوارض ناشی از این بیماری ها جلوگیری کرد و میزان هزینه های درمانی را کاهش داد.

وی ادامه داد: در این کلینیک متخصصین مرتبط شامل فوق متخصص غددو متابولیسم بالغین و کودکان ، قلب و عروق، شبکیه و  قرنیه، روانشناس ، درمانگر زخم دیابتی و  تغذیه مشغول به فعالیت هستند. به منظور آموزش سبک زندگی صحیح و اصلاح زندگی کم تحرک نیز متخصصان فیزیولوژی ورزشی در باشگاه ورزشی مجموعه حضور دارند و آموزش تمرینات تخصصی و درمانی را عهده دار شده اند.

سلول درمانی و پانسمان های نوین می تواند برای زخم پای دیابتی به کار گرفته شود

این متخصص درباره روش های نوین درمانی برای درمان زخم پای دیابتی نیز گفت: سلول درمانی و پانسمان های نوین می تواند برای زخم پای دیابتی به کار گرفته شود. سلول های بنیادی می تواند به ترمیم زخم پای دیابتی کمک کند؛ چرا که زخم پای دیابتی یک پدیده تکرار شونده است. کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان برای پیشگیری از ابتلا به زخم پای دیابتی برنامه های متعددی دارد؛ به طور مثال ما در ارتباط با کفش مناسب برای زخم پای دیابتی و خطراتی که این پدیده به همراه دارد آموزش های لازم را در اختیار بیماران قرار می دهیم.  

درمان های نوین هزینه بر هستند

دیابت در دنیای امروز درمان واقعی ندارد

مدیر کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان با بیان اینکه درمان های نوین هزینه بر هستند، افزود: از مشکلات این حوزه می توان گفت بیماران جهت درمان زخم از زخم پوشش ها و محصولاتی استفاده می کنند که عمدتا گران هستند و بسیاری از داروها تحت پوشش بیمه قرار ندارند.

گام پژوهشگاه رویان برای به کارگیری هوش مصنوعی و سلول درمانی دیابت

وی ادامه داد:متاسفانه دیابت در دنیای امروز درمان واقعی ندارد اما در آینده نزدیک می توان از سلول درمانی و هوش مصنوعی برای درمان دیابت بهره گرفت و پژوهشگاه رویان در حال انجام مطالعاتی در این زمینه است.

این متخصص گفت: برخی از ریسک فاکتورها و  عوامل زمینه ساز ابتلا به دیابت، عوامل ژنتیکی هستند که قابلیت تغییر را ندارند. انجام آزمایش قند خون ناشتا در زمان مناسب، افزایش تحرک بدنی و ورزش منظم، پرهیز از سیگار و دخانیات، کاهش وزن و رعایت تناسب اندام  برای افراد در معرض خطر در اولویت است.

اهمیت کنترل قند خون ناشتا از 35 سالگی

وی ادامه داد: افرادی که بیش از 35 سال دارند می بایست قند خون ناشتا خود را چک کنند. قند خون ناشتا باید زیر 100 باشد؛  اگر قند خون یک فرد بین 100 تا 125 باشد پیش دیابت در نظر گرفته می شود. اگر قند خون بالای 126 و بعد از 2 بار تکرار دیابت درنظر گرفته می شود.  اگر قند خون یک فرد نرمال باشد باید در سال های آینده نیز چکاپ شود. افراد پیش دیابت بهتر است تحت نظر پزشک با تغییر سبک زندگی و انجام آزمایشات به وضعیت طبیعی برگردند. 

کوه کن در پایان تاکید کرد: پس از کنترل بیماری دیابت، برخی از افراد دیابتی روند درمان را با توجه به وضعیت بیماری رها می کنند. این درحالی است که یک فرد دیابتی باید نسبت به برنامه ریزی های درمانی که پزشک معالج برای او در نظر می گیرد، متعهد باشد. یک فرد دیابتی باید 3 تا 4 نوبت در طول سال به پزشک خود مراجعه کند.   

پایان خبر دکتر شهاب