هشدار سازمان ملل درباره وضعیت زنان در افغانستان

آفتاب نیوز :

طالب ها پرچم حکمرانی شان را روی تمام ولایات افغانستان پهن و هر روز خبر می رسید که زنان را از بسیاری از حقوق شان منع کرده اند؛ سه سال از آن زمان گذشته و زنان این سرزمین ظلم های زیادی دیده و بغض های زیادی را قورت داده اند. بیش از 900 روز است که دختران بالای 12 سال از حضور در مدارس و دانشگاه ها منع شده اند، دانشگاه هایی که تا همین سه سال پیش امید زنان افغانستان برای ادامه تحصیل بود، حالا خالی از زنان اند، کارمندان زن اخراج و برقع همچنان اجباری است، زنان باید برای آمدن به خیابان یک مرد محرم همراه خود داشته باشند و…

زنان افغان این تبعیض ها را هر روز زندگی می کنند و شاهد بیانیه نهاد های بین المللی اند که دردی از دردشان دوا نمی کند. بخش زنان سازمان ملل متحد یکی از این نهادهاست. گزارشی که به تازگی این نهاد منتشر کرده حکایت از تشدید تبعیض ها علیه زنان در این کشور دارد؛ وضعیتی که بعد از به قدرت رسیدن دوباره طالبان روزبه روز فجیع تر می شود و به گفته این گزارش، این حکومت، طی حدود سه سال با بیش از 70 فرمان، دستورالعمل و بیانیه و همچنین روش هایی سیستماتیک، نتیجه دهه ها پیشرفت در زمینه برابری حقوق زن و مرد را از بین برده است.

در این گزارش آمده که طالبان، عبور و مرور در خیابان ها و دسترسی به فرصت های تحصیلی و حرفه ای را برای زنان به شدت محدود کرده تا درواقع صدای آن ها را از فضا های عمومی حذف کند. تنها یک درصد از زنان افغان احساس می کنند که در جوامع خود تاثیرگذارند و 18 درصد از آن ها گفته اند که در سه ماه گذشته یک بار با زنان خارج از خانواده خود ملاقات کرده اند.

پاسخ دهندگان یک نظرسنجی را یادآوری کرده اند که نشان می داد حداقل یک زن را می شناسند که از اوت 2021 اقدام به خودکشی کرده است. یک زن 26 ساله افغان به بخش زنان سازمان ملل گفته: «زنان خواهان حق تصمیم گیری نه فقط در خانه هایشان، بلکه در دولت و دیگر فضا ها هستند. آن ها می خواهند تحصیل و کار کنند. آن ها حقوق خود را می خواهند.»

براساس این گزارش، این تبعیض ها به پیامد های درازمدت اجتناب ناپذیری منجر خواهد شد. به عنوان مثال، ممنوعیت تحصیل دختران با افزایش 25درصدی نرخ ازدواج کودکان و افزایش 45درصدی در نرخ فرزندآوری زودهنگام مرتبط است. همچنین ترک تحصیل 1/1میلیون دختر و محرومیت بیش از 100هزار زن از ورود به دانشگاه، حداقل 50 درصد با افزایش خطر مرگ ومیر مادران مرتبط است.

فاطمه، خبرنگار افغانستانی به هم میهن می گوید، خودکشی زنان سیاسی است و در سه سال گذشته افزایش گسترده ای داشته: «زنان در فضایی زندگی می کنند که بدون محرم از خانه بیرون بروند و این وضعیت آن ها را به خودکشی سوق می دهد. دختری که خودکشی ناموفق داشت به من می گفت، من سال دوم دانشگاه بودم و از وقتی دانشگاه ها برای زنان ممنوع شد، خانواده ام می خواستند من را به عقد مردی درآورند و من نمی خواستم، بنابراین تصمیم گرفتم که خودم را بکشم. این دختر نجات پیدا کرد، ولی وضعیت برایش همان است. هیچ سیستم حمایتی و آینده روشنی برای زنان وجود ندارد و به خاطر همین زنان دوست ندارند زندگی کنند و دست به خودکشی می زنند. حتی دوستان خبرنگار من هم دچار افسردگی شدیدند.»

مبارزه برای زندگی

گزارش اخیر بخش زنان سازمان ملل روی دیگری هم دارد؛ مقاومت. زنان در افغانستان در تمام سه سال گذشته عزم شان برای گرفتن حق شان، جزم بوده؛ آلیسون داویدیان، نماینده ویژه زنان سازمان ملل در افغانستان در همین گزارش گفته که زنان افغان مقاومت فوق العاده ای از خود نشان داده و در مواجهه با چالش های باورنکردنی، زنان به اداره سازمان ها، مشاغل و ارایه خدمات ادامه می دهند. او گفته است: «ما باید روی مقاومت آن ها سرمایه گذاری کنیم و افغانستان باید در صدر کمک های بین المللی قرار بگیرد.»

حالا زهرا موسوی، فعال حقوق زنان افغان، معتقد است نسبتاً لحن بیانیه های اخیر سازمان ملل واقع گرایانه تر و نزدیک به واقعیت جاری درباره وضعیت زنان افغانستان شده است آن هم به یک دلیل؛ صدای بلند زنان افغانستان. او به «هم میهن» می گوید: «زنان از حق آموزش، اشتغال و رفت وآمد محرومند، چون به نظر طالبان زنان انسان های دست دومی اند که باید در خدمت اعضای مرد جامعه باشند. همه تصمیم هایی که برای زنان در این سه سال گرفته شده غیرانسانی بوده است. زنان حق زندگی در افغانستان ندارند و تمام کشور تبدیل به یک گتو شده است. گتویی که غیرقابل عبور است. فساد ساختاری و بی آبرویی دموکراسی در دو دهه پیش هم الان نمایان شده است. به دلیل صدای بلند زنان افغان، سازمان ملل تکانی به خودش داده و در برابر فاجعه انسانی در افغانستان که در آن نقش داشته است، مواضع نسبتاً نزدیک به واقعیت می گیرد.

همین گزارشی که تازه از سوی سازمان ملل منتشر شده درباره اینکه طالبان با زنان هزاره و قومیت های مختلف با شدت بیشتری برخورد می کند، به دلیل دادخواهی های زنانی بود که در بند طالبان بودند و از زندان آزاد شدند و سکوت نکردند. آن ها از تعرض ها و تهدید ها حرف زدند و دامنه وسیع خشونت علیه زنان را برملا کردند. جنبش زنان در افغانستان بار ها تاکید کرده که آنچه در این کشور در حال وقوع است آپارتاید جنسیتی محض است.»

او سرکوب تاریخی زنان را از دلایل اصلی خودکشی زنان در افغانستان می داند و می گوید، گویی این خودکشی ها نمودی از مقاومت این زنان است: «در وضعیتی که زن بودن جرم انگاری شده است، خودکشی ها دلالت بر عصیان هم دارد. عصیان علیه خشونت ساختاری و مردسالاری. تقریباً تمام دسترسی به تمام نهاد های گردآورنده آمار خشونت علیه زنان در افغانستان از بین رفته و فقط از طریق روایاتی که منتشر می شود، از تشدید خشونت جنسی/جنسیتی خبردار می شویم. زنان خشونت بارترین تاریخ خود در دوران معاصر را تجربه می کنند. زنان فرودست ساز شده اند و تابو ها علیه آن ها قانونی شده است، اما کنشگری زنان علیه طالبان ادامه دارد. آن ها تجمعات، پرفورمنس ها و مدارس های زیرزمینی را ترتیب داده اند که نشان دهنده بلوغ سیاسی زنان است.»

فاطمه می گوید در 20 سال گذشته خانه های امنی تاسیس شده بود که زنانی که تحت خشونت خانگی اند به این خانه ها می رفتند، اما طالبان این خانه ها را از بین بردند و همان زنان به دامان همان خانواده های خشونتگر بازگشتند: «هیچ راه امیدی برای این زنان وجود ندارد و خشونت مردان بیشتر شده است. این مردان مورد هیچ بازخواستی قرار نمی گیرند و آن ها با دست باز علیه زنان خشونت روا می دارند.»

به گفته فاطمه، خبرنگار افغانستانی، زنانی که در افغانستان فعالند به دو دسته تقسیم می شوند: «زنانی که در پروسه امدادگرانه کار می کنند و زنانی که به صورت مخفی فعالند؛ زنان خبرنگار، زنان معترض و فعال حقوق زنان. آن ها زیرزمینی گزارشگری می کنند و در فضای سرکوب باز هم به کارشان ادامه می دهند. مقاومت همچنان در جریان است. بیشتر خبرنگاران زن بعد از روی کار آمدن طالبان از کار بیکار شده اند. این زنان دچار مشکلات روانی و امنیتی اند. اگر طالب ها متوجه همکاری خبرنگاران زن با رسانه هایی که در لیست سیاه شان است، شوند حتی جان این خبرنگاران به خطر می افتد. اما باز هم بسیاری از این زنان خبرنگار به صورت مخفیانه به کارشان ادامه می دهند.»

او می گوید، ما شاهد یک مقاومت نرم از سوی زنان افغانستانیم: «زنان چادر رنگی می پوشند، جمع تشکیل می دهند و بلندبلند آواز می خوانند یا حتی با صدای بلند جلوی طالب ها می خندند. این یک مقاومت نرم روزانه است. آن ها از خشونت هایی که دیده اند، حرف می زنند و سعی می کنند سکوت نکنند. آن ها می خواهند با هزینه هرچند زیاد، سرکوب را پس بزنند.»

سیل آمد، زنان مردند، زنان ماندند

اواخر اردیبهشت ماه، بعدازظهر آنقدر باران از پی هم آمد که سیلاب ولسوالی های پلخمری، بغلان مرکزی، برکه، گذرگاه نور، نهرین و ولسوالی دهنه غوری را گرفت. باران تا چهار عصر 10 می، بارید و صد ها قربانی گرفت و بیش از هزار نفر را زخمی کرد. زنان و کودکان شان، اما بیشترین آسیب دیدگان این سیلاب بودند. مثل آذرماه سال پیش که 90 درصد از کشته شدگان زلزله در هرات از میان 2400 نفر زن و کودک بودند. دلیل این تعداد کشته از زنان از سوی سازمان این چنین اعلام شد: «در ساعات روز شنبه صبح، مردان سر کار بودند و زنان در خانه مشغول به کار خانگی و مراقبت از کودکان.»

آنطور که خبرگزاری افغان تایمز گزارش داده، تابو های فرهنگی و تفکیک شدید جنسیتی، موضوع دسترسی نداشتن به توالت و محصولات بهداشتی در پی سیل اخیر را برای زنان افغان دردسرسازتر کرده؛ «مقصوده» و دخترانش حالا در طول روز کمترین مقدار ممکن آب می نوشند تا کمتر به دستشویی بروند. چون در افغانستان، مردان در اولویت دسترسی به امکانات موجودند و زنان اجازه استفاده از توالت مردانه را ندارند و حالا بعد از سیل اخیر هم هیچ جای مشخصی برای توالت های زنانه در نظر گرفته نشده است. «مقصوده» می گوید: «ما مجاز به استفاده از توالت هایی نیستیم که اقوام مرد خود استفاده می کنند.»

وقتی خورشید غروب می کند و تاریکی بر روستا می افتد، زنان به دنبال مکانی خلوت دور از محله می گردند تا قضای حاجت کنند. مقصوده و دیگر زنان به نوبت مراقب مردانی اند که ممکن است به آن ها نزدیک شوند: «نمی دانم اگر کسی تصمیم بگیرد ما را تماشا کند، چه کاری می توانیم انجام دهیم. دخترانم را تنها کجا بفرستم؟ وقتی برای قضای حاجت چمباتمه می زنیم، می ترسیم کسی به ما نزدیک شود.»

دکتر غفار خان، یک داوطلب در مناطق سیل زده ولایت بغلان، می گوید بسیاری از بیمارانی که اخیراً دیده است، به دلیل نبود توالت و آب پاک، دچار بیماری شده اند: «در سه روز گذشته، من حدود 300 بیمار را درمان کرده ام که بسیاری از آن ها علایم مالاریا، وبا و سایر بیماری های منتقله از راه آب را نشان می دهند. نبود آب سالم و تاسیسات بهداشتی مناسب از عوامل اصلی افزایش این بیماری هاست. برای بیماران زن بدحال، خانواده ها اغلب به دلیل کمبود پزشک زن، چاره ای جز کمک گرفتن از پزشکان مرد ندارند، اما به دلیل کمبود پزشک زن با چالش مهمی روبه رو شده اند.»

زنان آسیب دیده از سیل، برای دسترسی به محصولات بهداشتی با مشکل مواجهند. بعضی از صحبت کردن درباره قاعدگی با ارایه دهندگان کمک احساس ناراحتی می کنند، اما کمک های غیردولتی همیشه حاوی محصولات بهداشتی نیست. «فرشته»، 49 ساله، از ولسوالی نهرین ولایت بغلان، می گوید که بعضی از زنان در دوره قاعدگی خود به محصولات بهداشتی نیاز دارند، اما نمی توانند در مورد آن صحبت کنند و درخواست نوار بهداشتی کنند.

او به «افغان تایمز» گفته که با سایر زنان پریود در محله صحبت کرده و آن ها را تشویق کرده است تا مسیولان را درباره نیاز های خود آگاه کنند. او می گوید که بسیاری احساس می کنند نمی توانند درباره چنین موضوعی صحبت کنند و از صحبت کردن می ترسند: «زنان به جای استفاده از محصولات بهداشتی مناسب، به استفاده از تکه های پارچه روی می آورند، اما این کار دشوار است. آن زمان با پزشکانی که در کمپ پزشکی روستا های سیل زده بودند تماس گرفتم و به آن ها از قاعدگی زنان اطلاع دادم.»

داوطلبان می گویند که مردم در بحث قاعدگی به دلیل تابو های فرهنگی مرددند. شعیب یکی از این داوطلبان می گوید: «صحبت درباره قاعدگی و سلامت قاعدگی هنوز یک تابو در منطقه محسوب می شود. مردم درباره این موضوع صحبت نمی کنند.»

باوجود تلاش های آن ها برای افزایش آگاهی درباره پدهای های بهداشتی، او و تیمش هنگام بحث درباره محصولات بهداشتی با جامعه با مشکلاتی مواجه شده اند: «زنان برای گرفتن محصولات بهداشتی از تیم داوطلب زن ما مردد بودند. آن ها سعی کردند تا آنجا که می توانند آن ها را متقاعد کنند. پذیرفتن این موضوع که قاعدگی بخشی عادی از زندگی زنان است و گفتگو های آزاد در مورد آن مهم است.»

فاطمه، خبرنگار یکی از روزنامه های افغانستان می گوید، زنان به دلیل موقعیت اقتصادی و اجتماعی ای که در آن قرار دارند نسبت به گروه های دیگر مقابل بلایای طبیعی آسیب پذیرتر هستند: «بعد از سیلاب، همچنان تقسیم بندی کار جنسیتی وجود دارد و آن ها مدام باید در خیمه ها کار مراقبتی انجام دهند. زنان شغلی ندارند و ممنوع از کار کردن هستند و بیشتر از مردان آسیب روحی می بینند، چون حتی نمی توانند جایی بروند و تمام محیط شان به همان محیط آسیب دیده محدود می شود. حوادث طبیعی با سیاست های حکومتی در هم تنیده شده اند. نیاز های زنان مثل نیاز های زمان قاعدگی مدنظر قرار نمی گیرد. زنان نمی توانند به صورت آزادانه لباس زیرشان را بشورند و در آفتاب پهن کنند. عده ای از زنان خونریزی زیاد دوران قاعدگی دارند و دچار مشکلات بهداشتی شده اند. طالب ها حوادث طبیعی را موضوعی می دانند که مردم باعث رخداد آن شده اند و توجهی به نیاز های مردم ندارند. سیاست های تبعیض آمیز طالبان در حوادث طبیعی بیشتر نمود پیدا می کند.»

خانه، گورستان زنان

بعد از اعلام آمار های کشته شدگان سیلاب ها بود که بسیاری از فعالان زن افغانستان موضوع تبعیض ها و سرکوب زنان در این کشور را دوباره پررنگ کردند و گفتند ممنوعیت ها و محدودیت های وضع شده توسط طالبان برای زنان ازجمله محدودیت های تحصیل و خروج از خانه در افزایش تعداد زنان کشته شده بی تاثیر نبوده است.

حالا بیش از یک ماه از سیل در بعضی مناطق افغانستان گذشته و همین تبعیض ها کار بازماندگان زن از سیل را سخت تر هم کرده؛ زنانی که جان سالم به در برده اند اکنون بی خانمان اند؛ به گفته مرجان، فعال زنان از ولایت بغلان، حالا خود را در خیابان ها می بینند و نیاز مبرمی به کمک های نجات بخش دارند؛ زنانی که به گفته او تاثیر ویرانگرتری از چنین حوادثی می بینند.

زهرا موسوی، فعال حقوق زنان افغان به «هم میهن» درباره وضعیت زنان بعد از سیل اخیر می گوید. به گفته او طبق پیش بینی ها حداقل 8 استان دیگر در معرض تغییرات اقلیمی شدیدند و با توجه به وضعیتی که طالبان برای زنان به وجود آورده، مسیله دسترسی زنان به خدمات عمومی، بهداشتی و درمانی بسیارفاجعه بارتر از همیشه است: «ما وقتی درباره افغانستان صحبت می کنیم درباره جامعه ای حرف می زنیم که به دلیل شیوه تولیدی و شیوه معیشت توسعه نیافته دهقانی و عشیره ای، کمربند مردسالاری نامیده شده است. در چنین بستری، وجود زنان در چارچوب خانه، سیلاب و زلزله تشدیدکننده وضعیت انسداد و انقیاد برای زنان است. آمار های جسته و گریخته می گویند که به رغم عمومیت داشتن فاجعه سیلاب، به دلیل ارزش ها و سنت های حاکم اگر هم در بسیاری از مکان ها احتمال نجات یافتن شان بوده، نجات پیدا نکرده اند، چون با توجه به امکاناتی که برای اعضای مرد خانواده وجود داشته، اولویت نجات مردان بوده است. به وضوح شکاف جنسیتی در این بلای طبیعی را می بینیم. به طوری که زنان بیشترین قربانیان این حادثه بوده اند.»

او می گوید با توجه به عرف و قوانین سختگیرانه طالبان، پزشکان مرد اجازه ندارند زنان را درمان کنند حتی در شرایط اضطراری از این دست: «یعنی ساختاری وجود دارد که اگر طالبان بفهمد که زنی توسط پزشک نامحرم درمان شده با عقوبت روبه رو خواهد شد. این لایه دیگری از هزینه انسانی است که زنان افغان در وضعیت بحران می پردازند. توسعه نیافتگی و فقر مضاعفی که بعد از استقرار طالبان در افغانستان رقم خورده، باعث شده که بسیاری از ساخت وساز ها از حداقل مقاوم سازی برخوردار باشند. ما با خانه هایی روبه روییم که بالقوه قبرستان اند و هر آن ممکن است یک رویداد طبیعی آن خانه را بر سر ساکنانش آوار کند. سنت هایی که برای خانه نشین شدن زنان در دوران طالبان وجود دارد به شدت افزایش پیدا کرده و ما شاهد احیای سنت های جنسیت زده پیشینی هستیم که خود همین موضوع هم در قربانی شدن زن ها در بحران های طبیعی نقش تعیین کننده ای دارد.»

به گفته زهرا، هست و بود زنان در جامعه افغانستان اولویت ندارد: «می شود تصور کرد که این سیلاب ها چه بر سر تتمه ثبات روحی زنان در معرض این حادثه طبیعی آورده است. آمار تکان دهنده خودکشی های زنان جوان در سه سال گذشته دلالتی بر این مدعاست که ما با یک بحران اجتماعی و روحی فراگیر در بین زنان افغان روبه روییم. بدیهی است که افزایش آمار های خودکشی با ساختار های مضاعف فشار و سرکوب جاری بر زنان ارتباط مستقیم دارد.»

در بیانیه اخیر بخش زنان سازمان ملل توصیه شده است که برای مبارزه با وضعیت زنان، از سازمان های جامعه مدنی زنان افغانستان با تخصیص بودجه درازمدت حمایت شود. به گفته این سازمان، جامعه جهانی از اقداماتی که می تواند به طور ناخواسته از سیاست ها، هنجار ها و ارزش های تبعیض آمیز طالبان حمایت یا آن را عادی سازی کند، جلوگیری کنند: «اطمینان حاصل شود که حداقل 30 درصد از تمام کمک های مالی به افغانستان به ابتکاراتی اختصاص می یابد که صراحتاً با هدف ارتقای برابری جنسیتی، حقوق زنان و اجتناب از حمایت از پروژه های کور جنسیتی صورت می گیرد.»

زهرا موسوی درباره کمک های جامعه بین المللی بعد از سیلاب های اخیر می گوید: «جوامع بین المللی اعلام می کنند که کمک های خود را به بازماندگان سیل و زلزله در افغانستان از طریق طالبان به مردم رسانده است، ولی دراین باره ما با یک مسیله دولبه روبه روییم؛ چون طالبان از هیچ جهت مشروعیتی برای رساندن این کمک ها به مردم ندارد. طالبان به دلیل فساد ساختاری و نداشتن نیروی متخصص برای رسیدگی به امور در زمان بحران، بخش عمده ای از این کمک های بین المللی را برای تحکیم بنیان های مافیایی خودشان به کار می بندند. مردم بار ها اعلام کرده اند که این کمک ها به دست شان نرسیده است.»

فاطمه، خبرنگاری که به خواسته خود از افغانستان خارج نشده تا بتواند درباره وضعیت زنان اطلاع رسانی کند به هم میهن می گوید، زنان بعد از روی کار آمدن طالب ها نه تن ها حقوقی که قانون برایشان تعریف کرده بود بلکه تمام حقوق بنیادی شان را از دست دادند: «حداقل چیزی که زنان در افغانستان داشتند، حق بر پوشش شان بود. پیش از اینکه ورود طالب ها از بلندگو های ولسوالی بغلان اعلام کردند که زنان باید «چادَری» و برقع به تن کنند، جداسازی جنسیتی در بانک ها، دانشگاه ها و راه های رفت وآمد و… اتفاق افتاد. وقتی که کابل را تصرف کردند و تمام افغانستان زیردست شان افتاد، از طریق قوانین رسمی زندگی زنان را همانطور که خودشان می خواستند سمت و سو دادند. حق مشارکت سیاسی، فرهنگی و اقتصادی را از دست دادند.»

او می گوید روند آموزشی زنان بعد از روی کار آمدن طالبان دچار انحطاط شد: «دانشگاه ها و مکاتب بسته شد. زنان حق آموزش ندارند و در جامعه ای که اکثریت زنان سواد و خواندن نوشتن ندارند، این موضوع فاجعه است. همزمان با بسته شدن مکاتب شاهد افزایش مدرسه های دینی هستیم که زنانه اند. دختران در نبود مکاتب به سمت این مدرسه ها سوق داده می شوند. تدریس در این مدارس آموزش به سبک طالبانی و در جهت سرکوب اندیشه است. چند روز پیش، طالب ها به خاطر افزایش ایجاد مدارس دینی از دولت های خارجی کمک خواسته بودند. وقتی با زنانی که به این مدارس می روند صحبت کردم، آن ها می گفتند که چه کنیم وقتی هیچ جای دیگری برای تدریس نیست؟»

به گفته فاطمه، شکاف های طبقانی، تضاد های قومی و زبانی و نابرابری ها پس از روی کار آمدن طالبان تقویت و تشدید شده است: «فقر در افغانستان بیشتر رنگ زنانه دارد. زنانی که نان آور و سرپرست خانوار بودند حق کار ندارند و عده ای به تکدی گری و روسپی گری روی آورده اند یا از سر ناچاری مجبورند بروند با یک مرد ازدواج کنند. زن افغانستانی نه فقط به خاطر زن بودن که بلکه به خاطر زبان و قومیت اش هم مورد خشونت قرار می گیرد.»

منبع: روزنامه هم میهن