روستای عشین برای عاشقان کویر

اگر از آن دست افرادی هستید که شیفته عظمت و سکوت کویرند و در سفر به استان اصفهان به دنبال تجربه ای متفاوت می گردید روستای عشین مقصدی است که نباید از دست بدهید. این روستای تاریخی که در فاصله سی کیلومتری شمال غرب شهر انارک واقع شده گنجینه ای از معماری کهن و یادگاری از روزگاران دور است که در دل پهنه ای کویری خودنمایی می کند. عشین با خانه های گلی قلعه باستانی و حمام قدیمی اش نه تنها تصویری زنده از گذشته را پیش روی شما می گذارد بلکه حکایت از تلاش انسان برای زیستن در سخت ترین شرایط اقلیمی دارد. این روستا که روزگاری بر سر راه کاروان ها و شریان های حیاتی تمدن قرار داشت امروز پناهگاهی آرام برای دوستداران تاریخ معماری و البته عاشقان آسمان پرستاره کویر است.

ارزشمندی روستای عشین

روستای عشین به دلایل متعددی دارای ارزش و اهمیت فراوان است. این روستا نمونه ای بکر و دست نخورده از معماری روستایی در حاشیه کویر مرکزی ایران محسوب می شود. موقعیت جغرافیایی آن در آخرین حدود اسکان دائمی انسان در نزدیکی مناطق بیابانی به آن وجهه ای خاص بخشیده است.

قدم زدن در کوچه ها و میان خانه های قدیمی روستا شما را به گذشته های دور می برد و امکان لمس تاریخ را فراهم می آورد. عشین نشانه ای از اراده انسان برای غلبه بر محدودیت های طبیعی به خصوص کمبود منابع آبی و ایجاد فضایی برای زندگی است.

این روستا همچنین به دلیل قرارگیری در مسیرهای باستانی کاروان رو نقشی کلیدی در بقا و پویایی این شریان های ارتباطی ایفا می کرده است. علاوه بر این مجاورت با اقلیم های متنوع بیابانی کوهستانی و کویری و نزدیکی به منطقه مشهور ریگ جن بر جذابیت و ارزش اکوتوریستی آن می افزاید.

مسیر دسترسی به روستای عشین

برای رسیدن به روستای تاریخی عشین ابتدا باید خود را به استان اصفهان برسانید. این روستا در حدود 30 کیلومتری شمال غرب شهر انارک قرار دارد. مسیر دسترسی اصلی به عشین از جاده انارک به سمت خور و بیابانک می گذرد.

روستا بر روی تپه ای به ارتفاع تقریبی 30 متر واقع شده و از فاصله دور به خصوص در امتداد خط آسمان به شکل مجموعه ای گلی قابل مشاهده است. این موقعیت مرتفع چشم اندازی گسترده به دشت اطراف فراهم می کند.

روستای تاریخی و متروکه­ ی اشین (عشین)

روستای عشین که با نام اشین نیز شناخته می شود دارای پیشینه ای بسیار کهن است و ساختار آن به حدود 1700 سال پیش بازمی گردد. این روستا در طول تاریخ به دلیل وجود چشمه های آب شیرین در اطرافش به عنوان ایستگاهی حیاتی بر سر راه کاروان ها و مسیرهای ارتباطی بین شهرهایی مانند اردکان یزد و انارک عمل می کرده است.

وجود سه چشمه اصلی و استخرهای متصل به آن ها دلیل اصلی شکل گیری و بقای روستا در این منطقه خشک بوده و آب شرب ساکنان و کاروانیان را تأمین می کرده است. کشف معدن مس در نزدیکی روستا و فعالیت های مرتبط با آن نیز در رونق عشین نقش داشته است.

آلفونس گابریل جغرافی دان و کویرنورد مشهور در سفر خود به کویرهای ایران در سال 1933 اقامت کوتاهی در عشین داشته و آن را در کتابش توصیف کرده است. واژه عشین در فرهنگ لغت محلی به معنای «سرزمین آب های جاری» است که گواهی بر اهمیت چشمه ها در نام گذاری آن است.

این روستا پس از دوره ای طولانی (حدود 40 سال) که تا حدودی متروکه شده بود به همت علاقه مندان و متخصصان احیا گردید و در سال 1393 خورشیدی به ثبت میراث ملی رسید و دوباره پذیرای گردشگران شد.

عناصر اصلی معماری و تاریخی در روستای عشین

در روستای عشین سه عنصر اصلی معماری و تاریخی به وضوح قابل مشاهده و مطالعه هستند که نمایانگر ساختار یک سکونتگاه باستانی در حاشیه کویر می باشند. این عناصر شامل خانه های روستایی قلعه کاروان سرا و حمام عمومی هستند.

با وجود قدمت و بافت تاریخی روستا این بناها اصول و الگوهای معماری بومی منطقه را به خوبی حفظ کرده اند و اطلاعات ارزشمندی در خصوص شیوه زندگی و سازگاری انسان با محیط کویری ارائه می دهند.

خانه های روستایی روستای عشین

خانه های روستایی در عشین معمولاً از یک اتاق اصلی با پلان ساده تشکیل شده اند. دیوارهای این خانه ها با استفاده از ترکیب سنگ و خشت بنا شده اند که مصالح بومی و در دسترس منطقه هستند. سقف اتاق ها به شیوه سنتی و با استفاده از خشت خام به صورت گنبدی و بلند (سبک چهار پرگار) ساخته شده است.

یکی از ویژگی های بارز این خانه ها عدم وجود پنجره های بزرگ است. نور مورد نیاز فضای داخلی از طریق سوراخ های کوچک و هدفمندی که در دیوارها و سقف تعبیه شده اند تأمین می شود. برخی از خانه ها دارای حیاط های کوچکی در قسمت پشتی بودند که با دیوارهای خشتی محصور می شدند.

وجود بخاری های هیزمی در اتاق ها نشان دهنده سرمای قابل توجه منطقه در فصول سرد سال است. در تابستان های گرم سقف های گنبدی و فضای بسته و بدون پنجره اتاق ها به خنک ماندن نسبی فضا و محافظت ساکنان از بادهای شدید کویری کمک می کرد. طاقچه های متعدد در دیوارها نیز عنصری رایج در فضای داخلی این خانه ها هستند.

قلعه کاروان سرا در روستای عشین

قلعه کاروان سرای عشین بنایی با معماری بسیار خاص و منحصربه فرد است که شاید الگوی فضایی مشابهی در جای دیگر نداشته باشد. ساختار اصلی آن شامل فضایی دایره ای شکل به قطر حدود 16 متر است که با تقسیم بندی های داخلی عملکردی دوگانه به عنوان قلعه و کاروان سرا داشته است.

ورودی اصلی بنا نسبتاً کوتاه و با قوسی آجری بر روی سردر سنگی (سنگ لاشه) ساخته شده که تضادی جالب ایجاد می کند. پس از ورودی دالانی باریک با سقف چهار آهنگ قرار دارد که بخش زیادی از آن آسیب دیده است. در دو طرف این دالان اتاق هایی تعبیه شده اند.

مصالح اصلی به کار رفته در ساخت قلعه سنگ شکسته است که با اندود کاهگل پوشیده شده است. سقف اتاق ها نیز با خشت خام و به شیوه چهار پرگار پوشش داده شده اند. این شیوه طاق زنی امکان پوشش فضاهایی با پلان نامنظم را فراهم می آورد. اتاق ها دارای بخاری دیواری و فاقد پنجره هستند که نشان دهنده استفاده بیشتر در شب یا برای استراحت است.

در گوشه برخی از اتاق های ورودی دسترسی به فضای برج های نگهبانی وجود دارد که نشان از کاربری دفاعی بنا دارد. حیاط بزرگ کاروان سرا به سه بخش تقسیم شده است. این مجموعه با امکانات دفاعی خود نمونه ای از کاروان سراهایی است که در گذشته جنبه امنیتی نیز داشته اند.

حمام روستای عشین

حمام روستای عشین در فاصله کمی از بافت اصلی روستا و در نزدیکی یکی از استخرهای آب چشمه قرار گرفته است. آب مورد نیاز حمام مستقیماً از همین چشمه ها تأمین می شده است. ابعاد و فضای حمام نشان می دهد که علاوه بر اهالی روستا مسافران و کاروانیان نیز از آن استفاده می کرده اند.

این حمام برای کاروانیانی که مسیر طولانی (حدود 40 کیلومتر یا یک منزل) را طی کرده بودند محل مناسبی برای استراحت و تجدید قوا قبل از ادامه سفر به شهر بعدی بوده است. حمام عشین دارای فضاهای سنتی حمام های ایرانی از جمله سربینه (رختکن) هشتی ورودی میان در گرم خانه شاه نشین خزینه (مخزن آب گرم) و تون (آتشدان) است.

برخلاف تزیینات گلی و خشتی خانه ها تزیینات داخلی حمام عمدتاً از جنس آهک هستند که برای محیط های مرطوب مناسب تر است و زیبایی خاصی به فضا می بخشد.

قبل و حین مرمت

روستای عشین برای سال های متمادی (حدود چهل سال) به صورت نیمه متروکه و رو به تخریب بود. بناهای گلی و خشتی آن تحت تأثیر عوامل طبیعی مانند باد باران و فرسایش قرار گرفته و آسیب های جدی دیده بودند. تصاویر باقی مانده از دهه های گذشته وضعیت مخروبه و خالی از سکنه بودن بخش عمده ای از روستا را نشان می دهد.

در سال 1393 خورشیدی با تلاش ها و اقدامات صورت گرفته این روستای تاریخی احیا شد و به ثبت ملی رسید. این احیا شامل مرمت و بازسازی برخی از بناها و فراهم آوردن امکاناتی برای پذیرایی از بازدیدکنندگان بوده است. اگرچه اطلاعات دقیقی از جزئیات کامل فرآیند مرمت در دسترس نیست اما نتیجه این اقدامات بازگشت زندگی و گردشگر به این روستای ارزشمند بوده است.

دیدنی های اطراف عشین

علاوه بر بافت تاریخی خود روستای عشین و بناهای منحصربه فرد آن منطقه اطراف روستا نیز دارای جاذبه های طبیعی قابل توجهی برای علاقه مندان به کویر و طبیعت است. از بالای تپه که روستا بر آن قرار گرفته یا از برج های قلعه چشم انداز بی انتهایی از کویر اطراف پیش روی شماست.

در فاصله نه چندان دور از روستا منطقه مشهور ریگ جن قرار دارد. ریگ جن یکی از بزرگ ترین و معروف ترین مناطق ریگی (ماسه روان) در ایران است که به دلیل فرم خاص تپه های ماسه ای و پوشش گیاهی و جانوری منحصربه فردش شناخته می شود. این منطقه برای کویرنوردان و طبیعت گردان جذابیت فراوانی دارد و بازدید از آن می تواند مکمل سفر به روستای عشین باشد.

روستای عشین و یک شب اقامت دلنشین

با احیای روستای عشین و توجه به پتانسیل گردشگری آن امکان اقامت برای بازدیدکنندگان در این روستا فراهم شده است. برخی از خانه های قدیمی پس از مرمت و بازسازی به اقامتگاه های بوم گردی تبدیل شده اند که فرصت تجربه زندگی سنتی در دل کویر را فراهم می کنند.

اقامت در روستای عشین به خصوص در فصول معتدل سال تجربه ای دلنشین و آرامش بخش است. دوری از هیاهوی شهر تماشای آسمان پرستاره شب کویر و حس زندگی در بافتی تاریخی و گلی این تجربه را فراموش نشدنی می کند. این امکان روستا را به مقصدی جذاب برای گذراندن بیش از یک روز تبدیل کرده است.

عشین و حقایق پشت پرده آن

روستای عشین فراتر از یک روستای قدیمی مجموعه ای از حقایق جالب و شگفت انگیز را در خود جای داده است. وجود چشمه های آب شیرین در منطقه ای به شدت خشک و کویری خود یکی از مهم ترین دلایل بقا و شکل گیری حیات در این نقطه بوده است. این چشمه ها نه تنها آب شرب بلکه آب مورد نیاز کشاورزی محدود و حتی آب مورد نیاز کاروانیان را نیز تأمین می کردند.

یکی از نکات جالب توجه وجود ماهی های قرمز در استخرهای زیر چشمه ها است که در تضاد با محیط خشک اطراف منظره ای دیدنی ایجاد می کند. معماری خاص و منحصر به فرد قلعه کاروان سرا که نمونه مشابهی ندارد نیز از حقایق برجسته عشین است.

علاوه بر این روستای عشین به دلیل قرارگیری در مرزهای نهایی اسکان انسان در حاشیه کویر اهمیت مطالعاتی و پژوهشی فراوانی برای جغرافیدانان معماران و باستان شناسان دارد و نشان دهنده سازگاری و تلاش انسان در طول تاریخ برای بقا در شرایط دشوار است.

روستای عشین در کدام استان قرار دارد؟

روستای عشین در استان اصفهان و در فاصله حدود 30 کیلومتری شمال غرب شهر انارک واقع شده است.

عشین به چه معناست؟

واژه عشین در فرهنگ لغت محلی مردم منطقه به معنای «سرزمین آب های جاری» است که به دلیل وجود چشمه های متعدد در اطراف روستا به آن اطلاق شده است.

بهترین زمان سفر به روستای عشین چه موقع است؟

با توجه به گرمای شدید تابستان در منطقه کویری بهترین زمان سفر به روستای عشین فصل پاییز و زمستان است که هوا معتدل و دلپذیرتر است.

آیا امکان اقامت در روستای عشین وجود دارد؟

بله با احیای روستا و تبدیل برخی خانه های قدیمی به اقامتگاه بوم گردی امکان اقامت شبانه برای بازدیدکنندگان در روستای عشین فراهم شده است.

دلیل متروکه شدن روستای عشین چیست؟

روستای عشین برای حدود 40 سال به صورت نیمه متروکه درآمده بود که احتمالاً به دلیل تغییر مسیرهای ارتباطی و کاهش تردد کاروان ها بوده است. این روستا در سال 1393 احیا و دوباره مسکونی و پذیرای گردشگر شد.