چگونه تامین دلیل کنیم؟ راهنمای جامع و گام به گام برای حفظ دلایل حقوقی و کیفری شما

تامین دلیل راهکاری اساسی برای حفظ شواهد و مدارکی است که ممکن است در آینده از بین بروند یا دسترسی به آن ها دشوار شود و به افراد کمک می کند تا در دعاوی حقوقی یا کیفری، از حقوق خود دفاع کنند. این فرآیند به اطمینان از اعتبار و موجودیت دلایل در زمان نیاز کمک می کند و سرنوشت یک پرونده را رقم می زند.

در دنیای پرپیچ وخم دعاوی حقوقی و کیفری، گاهی اوقات افراد خود را در موقعیتی می یابند که برای اثبات حقانیت یا دفاع از خود، به شواهد و مدارکی نیاز دارند که ممکن است با گذشت زمان، تغییر شکل دهند، از بین بروند، یا دسترسی به آن ها دشوار شود. از یک تصادف رانندگی که منجر به خسارت وسیله نقلیه می شود تا آسیب های ساختمانی ناشی از بی توجهی یا نقض قراردادهای تجاری، همواره این نگرانی وجود دارد که تا زمان رسیدگی به پرونده در دادگاه، آن دلایل حیاتی از دسترس خارج شوند. در چنین شرایطی، نهاد «تامین دلیل» به عنوان یک ابزار حقوقی قدرتمند و حیاتی، به کمک افراد می آید تا از این سرمایه های اثباتی خود محافظت کنند.

این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع، فرآیند تامین دلیل را از ابتدا تا انتها مورد بررسی قرار می دهد. با مطالعه آن، خواننده با تعریف دقیق تامین دلیل چیست، مبانی قانونی آن، تفاوت های کلیدی با سایر نهادهای حقوقی مشابه و موارد کاربرد آن آشنا خواهد شد. همچنین مراحل عملی ثبت دادخواست تامین دلیل از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، نحوه نگارش دقیق آن و نقش مهم تامین دلیل با جلب نظر کارشناس، به صورت گام به گام تشریح می شود. در نهایت، با ارائه نمونه های کاربردی و نکات حقوقی مهم، مخاطبان، اعم از عموم مردم، دانشجویان حقوق، وکلا و صاحبان کسب وکار، قادر خواهند بود با آگاهی کامل، از این ابزار برای حفظ و صیانت از دلایل و مدارک خود استفاده کنند.

تامین دلیل چیست؟ تعاریف، مبانی و تفاوت ها

در فرایند دادرسی، اثبات ادعا نقشی محوری دارد. فردی که ادعایی را مطرح می کند، موظف است دلایل و مدارک خود را به دادگاه ارائه دهد. اما گاهی ممکن است شرایطی پیش بیاید که این دلایل در معرض خطر از بین رفتن، تغییر یا تحریف قرار گیرند. در چنین موقعیتی، تامین دلیل به عنوان یک راهکار قانونی، برای حفظ و صورت برداری از این شواهد و مدارک به کار می رود.

تامین دلیل به زبان ساده

تامین دلیل به معنای حفظ و ثبت وضعیت موجود یک دلیل یا مدرک است، قبل از آنکه فرصت استفاده از آن در دادگاه فراهم شود. این اقدام، صرفاً برای صورت برداری و ملاحظه دلیل انجام می شود و به معنای اثبات حقانیت یا عدم حقانیت نیست. هدف اصلی، جلوگیری از نابودی یا تغییر دلایل است تا در آینده، دادگاه بتواند بر اساس صورت برداری های انجام شده، به ماهیت و ارزش اثباتی آن ها پی ببرد. تصور کنید خسارتی به خودرویی وارد شده است؛ قبل از تعمیر آن، فرد می تواند با درخواست تامین دلیل، وضعیت موجود خسارت را توسط کارشناس یا مرجع قانونی ثبت کند.

مبانی قانونی تامین دلیل: ماده 149 قانون آیین دادرسی مدنی

نهاد حقوقی تامین دلیل در قانون آیین دادرسی مدنی جمهوری اسلامی ایران، به صراحت پیش بینی شده است. ماده 149 قانون آیین دادرسی مدنی اصلی ترین مبنای قانونی برای این اقدام محسوب می شود. این ماده مقرر می دارد:

«در مواردی که اشخاص ذی نفع، احتمال دهند که در آینده، استفاده از دلایل و مدارک دعوای آنان، از قبیل تحقیق محلی و کسب اطلاع از مطلعین و استعلام نظر کارشناسان یا دفاتر تجاری یا استفاده از قرائن و امارات موجود در محل و یا دلایلی که نزد طرف دعوا یا دیگری است، متعذر یا متعسر خواهد شد، می توانند از شورای حل اختلاف، درخواست تامین آن ها را بنمایند. مقصود از تامین، در این موارد، فقط ملاحظه و صورت برداری از اینگونه دلایل است.»

این ماده به وضوح نشان می دهد که درخواست تامین دلیل زمانی مطرح می شود که ذی نفع بیم آن را دارد که دلایلش در آینده قابل دسترس نباشند یا دچار تغییر شوند. همچنین مرجع صالح برای این درخواست را شورای حل اختلاف تعیین کرده است.

گستره کاربرد تامین دلیل در دعاوی حقوقی و کیفری

هرچند ماده 149 در قانون آیین دادرسی مدنی گنجانده شده است، اما تامین دلیل صرفاً محدود به دعاوی حقوقی نیست. این نهاد حقوقی می تواند در بسیاری از دعاوی کیفری نیز کاربرد داشته باشد. به عنوان مثال، در جرایمی مانند تخریب اموال، سرقت با برجای ماندن آثار، یا جرایم مربوط به اسناد و مدارک، ممکن است نیاز به تامین دلیل برای حفظ وضعیت صحنه جرم، آثار تخریب یا مدارک خاصی باشد. در واقع، هر جا که حفظ وضع موجود یک دلیل، قبل از محاکمه، برای اثبات حقیقت ضروری باشد، می توان از این نهاد استفاده کرد. این کار به بازپرس یا دادستان در کشف حقیقت کمک شایانی می کند و از تحریف شواهد جلوگیری به عمل می آورد.

تفاوت اساسی تامین دلیل و تامین خواسته (با مثال های روشن)

در نظام حقوقی، دو اصطلاح تامین دلیل و تامین خواسته وجود دارند که شباهت اسمی دارند اما در عمل دارای تفاوت های ماهوی و کارکردی مهمی هستند. درک این تفاوت برای جلوگیری از اشتباه در انتخاب راهکار حقوقی صحیح، حیاتی است.

تفاوت های اصلی این دو مفهوم را می توان در جدول زیر مشاهده کرد:

ویژگی	تامین دلیل	تامین خواسته
هدف اصلی	حفظ و صورت برداری از دلایل و مدارک (مانند تحقیق محلی، نظر کارشناس) برای جلوگیری از از بین رفتن یا تغییر آن ها.	توقیف و حفظ اموال خوانده برای تضمین اجرای حکم احتمالی دادگاه و جلوگیری از جابه جایی یا فروش اموال.
موضوع درخواست	ملاحظه و ثبت وضعیت دلایل عینی یا اطلاعات (مثل ترکیدگی لوله، خسارت خودرو، شهادت مطلعین).	اموال منقول یا غیرمنقول خوانده که در آینده می تواند به عنوان محل اجرای حکم قرار گیرد.
مرجع صالح	معمولاً شورای حل اختلاف (در مواردی دادگاه رسیدگی کننده).	دادگاه حقوقی (در مواردی شورای حل اختلاف برای دعاوی در صلاحیت آن).
زمان درخواست	قبل از اقامه دعوا یا حین دادرسی.	قبل از اقامه دعوا یا همزمان با آن یا در جریان دادرسی.
پیش نیاز	احتمال از بین رفتن یا دشوار شدن دسترسی به دلیل.	ارائه دلایل برای حقانیت خواسته و در برخی موارد، پرداخت خسارت احتمالی.
اثر نهایی	تولید یک صورت جلسه یا گزارش که در دادگاه به عنوان اماره یا قرینه استفاده می شود. صرفاً برای حفظ دلیل است نه اثبات آن.	ممنوعیت خوانده از هرگونه تصرف حقوقی در مال توقیف شده.

مثال برای تامین دلیل: فرض کنید یک سازنده، در حین گودبرداری ملک مجاور، باعث ایجاد ترک های عمیق در ساختمان همسایه می شود. قبل از اینکه صاحبخانه اقدام به تعمیر کند یا این ترک ها تحت تأثیر عوامل طبیعی (مثل بارندگی) تغییر کنند، می تواند با دادخواست تامین دلیل، از شورای حل اختلاف بخواهد که کارشناسی را اعزام کند تا وضعیت ترک ها، ابعاد و عمق آن ها را صورت برداری و گزارش کند. این گزارش بعداً در دعوای مطالبه خسارت به عنوان مدرک استفاده می شود.

مثال برای تامین خواسته: یک فرد مبلغ زیادی پول به دیگری قرض داده است و نگران است که بدهکار، اموال خود را به دیگری منتقل کند تا از پرداخت بدهی فرار کند. در این حالت، طلبکار می تواند با درخواست تامین خواسته، از دادگاه بخواهد که اموال مشخصی از بدهکار (مانند یک ملک، حساب بانکی یا خودرو) را توقیف کند تا در صورت صدور حکم قطعی به نفع طلبکار، امکان وصول طلب از آن اموال وجود داشته باشد. این توقیف، از فروش یا جابه جایی اموال توسط بدهکار جلوگیری می کند.

موارد نیاز به تامین دلیل: کاربردها و ضرورت ها

در زندگی روزمره و روابط حقوقی، شرایط متعددی پیش می آید که فرد را نیازمند استفاده از ابزار تامین دلیل می کند. این ابزار به ویژه در مواقعی که احتمال از دست رفتن شواهد وجود دارد، حیاتی می شود.

جلوگیری از از بین رفتن یا تغییر دلایل

یکی از اصلی ترین دلایل درخواست تامین دلیل، بیم از بین رفتن یا تغییر شکل دلایل موجود است. برخی دلایل ماهیت فیزیکی یا زودگذر دارند و بدون اقدام فوری، ممکن است برای همیشه از دسترس خارج شوند. مثال هایی از این دست عبارتند از:

• خسارت به خودرو (تصادف، آتش سوزی): پس از یک تصادف، برای تعمیر خودرو یا حتی فروش آن، نیاز به ثبت دقیق خسارت های وارده وجود دارد. بدون تامین دلیل، پس از تعمیر، اثبات میزان خسارت اصلی دشوار خواهد بود.
• آسیب به ساختمان (ترکیدگی لوله، ریزش، نقص ساخت): وقتی یک لوله آب در آپارتمان می ترکد و سقف همسایه پایینی را تخریب می کند یا دیوارهایی دچار ترک خوردگی می شوند، برای اقدام به تعمیر و جلوگیری از خسارات بیشتر، نیاز به صورت برداری دقیق از وضعیت فعلی تخریب قبل از انجام هرگونه بازسازی ضروری است.
• فساد کالا یا تجهیزات فنی: در دعاوی تجاری، اگر کالایی (مانند مواد غذایی یا دارویی) در اثر حمل ونقل نامناسب یا نقص تولید، فاسد شده باشد، قبل از معدوم کردن یا تغییر وضعیت آن، تامین دلیل از طریق کارشناس می تواند وضعیت فساد را ثبت کند.
• موارد مربوط به شواهد فیزیکی و دیجیتالی: صحنه یک جرم، آثار انگشت، ردپا، یا حتی داده های دیجیتالی روی یک رایانه یا گوشی موبایل، ممکن است با گذشت زمان یا دستکاری، تغییر کنند. تامین دلیل می تواند شامل ضبط تصاویر، تهیه گزارش فنی یا کپی برداری از اطلاعات دیجیتالی باشد.

دشوار شدن دسترسی به دلیل در آینده

گاهی اوقات دلیل به طور کامل از بین نمی رود، اما دسترسی به آن در آینده بسیار دشوار یا پرهزینه می شود. در این موارد نیز تامین دلیل کاربرد دارد:

• شهادت مطلعین: فردی که شاهد یک اتفاق مهم بوده و شهادت او در پرونده آتی اهمیت دارد، ممکن است به دلیل بیماری، سفر به خارج از کشور یا کهولت سن، در آینده نتواند در دادگاه حاضر شود. تامین دلیل می تواند شامل اخذ شهادتنامه رسمی یا صورت برداری از اظهارات وی باشد.
• دفاتر تجاری: در دعاوی مربوط به حساب و کتاب شرکت ها یا اشخاص، دفاتر تجاری ممکن است به دلایل مختلف (جابه جایی، آتش سوزی، تغییر مدیریت) در آینده در دسترس نباشند یا دستکاری شوند.
• قرائن و امارات موجود در محل: برخی شواهد محیطی یا محلی، مانند وضعیت یک مسیر، شرایط آب وهوایی در زمان خاص، یا وضعیت یک پروژه عمرانی نیمه تمام، ممکن است با گذشت زمان به طور طبیعی تغییر کنند یا از بین بروند.

زمان بندی درخواست: قبل از اقامه دعوا و حین دادرسی

یکی از مزایای تامین دلیل، انعطاف پذیری آن در زمان درخواست است. فرد ذی نفع می تواند درخواست تامین دلیل را در دو مقطع زمانی اصلی ارائه دهد:

1. قبل از اقامه دعوا: این رایج ترین حالت است. فرد هنوز دعوایی را در دادگاه مطرح نکرده است، اما می داند که در آینده نیاز به طرح دعوا خواهد داشت و نگران از بین رفتن دلایل خود است. مثلاً پس از یک تصادف، قبل از آنکه دعوای مطالبه خسارت را آغاز کند، درخواست تامین دلیل می دهد.
2. حین دادرسی: گاهی اوقات در جریان رسیدگی به یک پرونده، دادگاه یا یکی از طرفین متوجه می شود که دلیلی حیاتی در معرض خطر است و نیاز به حفظ فوری دارد. در این صورت نیز می توان درخواست تامین دلیل را به مرجع صالح ارائه کرد.

انواع دلایل قابل تامین

تقریباً هر نوع دلیل و مدرکی که ماهیت عینی و قابل ملاحظه دارد و حفظ وضعیت فعلی آن برای آینده ضروری است، می تواند موضوع تامین دلیل قرار گیرد. بر اساس ماده 149 و رویه قضایی، این دلایل شامل موارد زیر هستند:

• تحقیق محلی: ملاحظه و صورت برداری از وضعیت فیزیکی یک مکان (مانند محل وقوع حادثه، ملک مورد اختلاف).
• کسب اطلاع از مطلعین: ثبت اظهارات شاهدان و مطلعین قبل از فراموشی یا عدم دسترسی به آن ها.
• استعلام نظر کارشناسان: در مواردی که دلیل جنبه فنی یا تخصصی دارد، ارجاع به کارشناس برای بررسی و ارائه گزارش.
• دفاتر تجاری: صورت برداری از مندرجات دفاتر حسابداری و تجاری.
• قرائن و امارات موجود در محل: هر نشانه یا علامتی که در محل وجود دارد و می تواند به کشف حقیقت کمک کند (مثلاً آثار تخریب، وضعیت اقلام موجود).
• دلایلی که نزد طرف دعوا یا دیگری است: در صورت بیم از دستکاری یا مخفی کردن مدارک توسط طرف مقابل یا شخص ثالث.

مرجع صالح برای درخواست تامین دلیل و نحوه ثبت آن

برای شروع فرآیند تامین دلیل، آگاهی از مرجع صالح و مراحل تامین دلیل برای ثبت درخواست اهمیت زیادی دارد. این فرآیند عمدتاً از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و با صلاحیت شورای حل اختلاف انجام می شود.

صلاحیت شورای حل اختلاف

بر اساس ماده 149 قانون آیین دادرسی مدنی، مرجع صالح عمومی برای رسیدگی به درخواست تامین دلیل، شورای حل اختلاف است. اما یک نکته بسیار مهم در اینجا وجود دارد: مرجع صالح تامین دلیل شورایی است که دلایل و مدارک در حوزه قضایی آن قرار دارند. به عبارت دیگر، اگر دلیل مورد نظر، یک ملک یا محل خاص باشد، درخواست باید به شورای حل اختلاف حوزه ای ارائه شود که آن ملک در آن واقع شده است. این قاعده محل قرار گرفتن دلیل نامیده می شود و برای جلوگیری از طولانی شدن فرآیند و دسترسی آسان تر به محل انجام کارشناسی یا صورت برداری، تدوین شده است. در موارد استثنایی و زمانی که پرونده ای در دادگاهی در جریان باشد، ممکن است دادگاه رسیدگی کننده نیز قرار تامین دلیل را صادر کند.

گام های عملی ثبت دادخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

ثبت دادخواست تامین دلیل امروزه به صورت الکترونیکی و از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام می شود. مراحل کلی به شرح زیر است:

1. پیش نیازها: ثبت نام در سامانه ثنا: قبل از هر اقدامی، فرد متقاضی (خواهان) باید در سامانه ثنا (ثبت نام الکترونیکی قضایی) ثبت نام کرده و احراز هویت شده باشد. تمامی ابلاغ ها و اطلاع رسانی ها از طریق این سامانه انجام می شود.
2. تهیه مدارک لازم برای تامین دلیل: جمع آوری و آماده سازی مدارک و مستندات ضروری که شامل موارد زیر است:
   • مدارک هویتی خواهان (کارت ملی، شناسنامه).
   • اطلاعات دقیق خوانده (نام، نام خانوادگی، کد ملی، آدرس) در صورت امکان. اگر خوانده مشخص نباشد، می توان بدون ذکر خوانده درخواست را ثبت کرد.
   • هرگونه مدرکی که به شرح وضعیت موجود کمک می کند (مانند عکس ها، فیلم ها، قراردادها، گزارش های اولیه، استشهادیه).
   • مشخصات دقیق دلیل مورد نظر (مثلاً آدرس ملک، مشخصات خودرو، محل وقوع حادثه).
3. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: پس از آماده سازی مدارک و ثبت نام در ثنا، فرد باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کند.
4. تنظیم و ثبت دادخواست: در دفتر خدمات قضایی، پرسنل مربوطه با کمک متقاضی، متن دادخواست تامین دلیل را بر اساس اطلاعات و مدارک ارائه شده، تنظیم می کنند. این دادخواست باید شامل مشخصات خواهان و خوانده (در صورت وجود)، موضوع دعوای اصلی (اگر قرار است طرح شود)، و اوضاع و احوالی که موجب درخواست تامین دلیل شده است، باشد. در این مرحله می توان درخواست تامین دلیل با جلب نظر کارشناس را نیز مطرح کرد.
5. پرداخت هزینه های تامین دلیل: هزینه های قانونی مربوط به تامین دلیل (مانند هزینه دادرسی، حق الزحمه کارشناسی) باید در همان دفتر خدمات الکترونیک قضایی پرداخت شود.
6. ارسال دادخواست به شورای حل اختلاف: پس از تکمیل و ثبت نهایی، دادخواست به صورت الکترونیکی به شورای حل اختلاف صالح ارسال می شود.

پس از طی این مراحل، شورای حل اختلاف درخواست را بررسی کرده و در صورت احراز شرایط، قرار تامین دلیل را صادر می کند. در ادامه به جزئیات نگارش این دادخواست و الزامات قانونی آن پرداخته خواهد شد.

نحوه نگارش دادخواست تامین دلیل: جزئیات و الزامات قانونی

تنظیم دادخواست تامین دلیل نیازمند دقت و رعایت اصول قانونی است. یک دادخواست دقیق و کامل، شانس پذیرش و اجرای صحیح قرار تامین دلیل را افزایش می دهد. ماده 151 قانون آیین دادرسی مدنی، نکات ضروری را در این خصوص تشریح کرده است.

تنظیم دادخواست تامین دلیل: الزامات ماده 151 قانون آیین دادرسی مدنی

ماده 151 قانون آیین دادرسی مدنی به صورت صریح به نکات ضروری در نگارش دادخواست تامین دلیل اشاره دارد:

«درخواست تامین دلیل، چه کتبی یا شفاهی، باید حاوی این نکات باشد: 1-مشخصات درخواست کننده و طرف او. 2-موضوع دعوایی که برای اثبات آن، درخواست تامین دلیل می شود. 3-اوضاع و احوالی که موجب درخواست تامین دلیل شده است.»

این ماده سه جزء کلیدی را برای هر دادخواست تامین دلیل برشمرده است. فهم و رعایت این نکات در هنگام نحوه نوشتن دادخواست تامین دلیل بسیار مهم است.

اجزای ضروری یک دادخواست تامین دلیل استاندارد

بر اساس ماده فوق و رویه قضایی، اجزای یک دادخواست تامین دلیل استاندارد به شرح زیر است:

1. مشخصات دقیق خواهان و خوانده:
   • خواهان (درخواست کننده): باید نام، نام خانوادگی، کد ملی، آدرس کامل، شماره تماس و شغل خواهان به صورت دقیق درج شود.
   • خوانده (طرف مقابل): در صورت اطلاع از هویت و آدرس طرف مقابل، باید مشخصات دقیق او نیز شامل نام، نام خانوادگی، کد ملی (در صورت امکان) و آدرس کامل ذکر شود. ذکر خوانده الزامی نیست و می توان دادخواست را بدون ذکر خوانده نیز تقدیم کرد، به ویژه در مواردی که هنوز طرف مقابل مشخص نیست یا تامین دلیل صرفاً برای ثبت یک وضعیت عینی است. با این حال، در صورت امکان و مشخص بودن خوانده، ذکر او توصیه می شود تا بتوان ابلاغ های مربوطه را انجام داد.
2. موضوع دعوایی که تامین دلیل برای آن درخواست می شود:

   در این بخش، باید به روشنی توضیح داده شود که تامین دلیل برای اثبات چه موضوعی یا در راستای کدام دعوای احتمالی یا جاری درخواست شده است. این قسمت نیازی به جزئیات کامل یک دادخواست اصلی ندارد، اما باید مشخص کند که این دلیل قرار است در چه پرونده ای و برای چه هدفی به کار رود. به عنوان مثال: تامین دلیل برای مطالبه خسارت ناشی از تصادف خودرو، تامین دلیل برای اثبات نقص ساخت در ساختمان، یا تامین دلیل برای اثبات عدم تخلیه ملک در موعد مقرر.

3. اوضاع و احوالی که موجب درخواست تامین دلیل شده است:

   این بخش مهم ترین قسمت دادخواست است و باید با دقت و وضوح کافی نگارش شود. فرد باید شرح دهد که چرا بیم از بین رفتن، تغییر یا دشوار شدن دسترسی به دلیل را دارد. ذکر جزئیات حادثه، تاریخ وقوع، محل دقیق دلیل، و توصیف وضع موجود و علت نیاز به تامین دلیل فوری (اگر فوریت وجود دارد) در این بخش ضروری است. مثال های عینی در این بخش اهمیت زیادی دارند.

   • مثال: در مورخ ۱۴۰۲/۵/۱۰، به دلیل ترکیدگی لوله آب در واحد همسایه بالایی، سقف واحد اینجانب دچار آب گرفتگی شدید و تخریب شده است. بیم آن می رود که با ترمیم لوله و خشک شدن سقف، آثار تخریب از بین رفته و اثبات خسارت در آینده دشوار شود.
   • مثال: خودرو اینجانب به شماره پلاک (…) در مورخ ۱۴۰۲/۶/۱ در تصادف با خودرو خوانده (یا ناشناس) دچار خسارت سنگین در ناحیه جلو شده است. برای انجام تعمیرات و جلوگیری از افزایش خسارت، نیاز به صورت برداری از وضعیت فعلی خودرو قبل از تعمیر وجود دارد.
4. خواسته:

   خواسته باید به صورت صریح و مشخص عنوان شود: تقاضای ملاحظه و صورت برداری از دلایل موجود یا تقاضای صدور قرار تامین دلیل با جلب نظر کارشناس (در صورت نیاز) جهت بررسی و صورت برداری از [نام دلیل].

5. دلایل و منضمات:

   مدارک پیوستی که ادعای خواهان را پشتیبانی می کنند، در این بخش ذکر می شوند. این مدارک می توانند شامل کپی مدارک هویتی، تصاویر، فیلم، قرارداد، کروکی پلیس، استشهادیه محلی و هر مدرک دیگری باشند که به روشن شدن موضوع کمک می کند.

نکات کلیدی در تنظیم متن دادخواست

• وضوح و دقت: از به کار بردن جملات مبهم و کلی پرهیز شود. هرچه شرح واقعه دقیق تر و مستندتر باشد، رسیدگی سریع تر و صحیح تر خواهد بود.
• لحن رسمی اما قابل فهم: اگرچه دادخواست یک سند حقوقی است، اما باید با لحنی نگارش شود که هم برای مرجع قضایی قابل درک باشد و هم جزئیات لازم را منتقل کند. از اصطلاحات حقوقی پیچیده در جایی که می توان از کلمات ساده تر استفاده کرد، پرهیز شود.
• اختصار: از اطناب کلام خودداری شود و صرفاً به بیان نکات اصلی و مرتبط با درخواست تامین دلیل بسنده شود.
• توجه به فوریت: اگر تامین دلیل فوری مورد نیاز است، حتماً دلایل فوریت و درخواست اجرای قرار قبل از ابلاغ به خوانده، در متن دادخواست ذکر شود.

جلب نظر کارشناس در تامین دلیل: موارد و مراحل

در بسیاری از موارد، دلایل و شواهد موجود دارای جنبه های فنی یا تخصصی هستند که بررسی و صورت برداری دقیق آن ها از عهده اشخاص عادی یا حتی مقامات قضایی خارج است. در چنین شرایطی، تامین دلیل با جلب نظر کارشناس امری ضروری و تعیین کننده می شود. کارشناس رسمی دادگستری با تخصص خود، قادر به ارائه گزارشی مستند و فنی است که می تواند در تعیین سرنوشت پرونده نقش مهمی ایفا کند.

ضرورت ارجاع به کارشناس متخصص

چرا به کارشناس نیاز داریم؟ نیاز به کارشناس زمانی مطرح می شود که موضوع تامین دلیل شامل مواردی باشد که برای تشخیص، ارزیابی، و صورت برداری دقیق، دانش و مهارت تخصصی لازم است. مثلاً:

• خسارت به خودرو: تشخیص علت دقیق تصادف، میزان خسارت وارده، و ارزش ریالی آن به تخصص کارشناس تصادفات نیاز دارد.
• نقص فنی در تاسیسات ساختمانی: برای تشخیص علت ترکیدگی لوله، مشکلات برق کشی یا عیوب سازه ای، کارشناس ساختمان یا تاسیسات ضروری است.
• فساد کالا و محصولات: تعیین علت فساد، زمان وقوع آن، و ارزش محصول فاسد شده، به کارشناس مواد غذایی یا صنایع مربوطه نیاز دارد.
• ارزیابی املاک و مستغلات: برای تعیین ارزش یک ملک یا میزان کاهش ارزش آن در اثر عوامل مختلف.
• بررسی نرم افزارها و داده های دیجیتال: در موارد مربوط به جرایم رایانه ای یا اختلاف بر سر مالکیت معنوی نرم افزارها.

گزارش کارشناسی، یک سند معتبر و تخصصی است که به دادگاه کمک می کند تا با دیدی فنی و دقیق تر، وضعیت دلیل را درک کند و در نهایت تصمیم گیری صحیحی داشته باشد.

چگونگی درخواست جلب نظر کارشناس در دادخواست

درخواست جلب نظر کارشناس باید صراحتاً در متن دادخواست تامین دلیل ذکر شود. این درخواست می تواند به این صورت باشد که خواهان علاوه بر تقاضای تامین دلیل، از مرجع صالح بخواهد که برای صورت برداری و بررسی دقیق تر، موضوع را به کارشناس متخصص ارجاع دهد. لازم است در دادخواست، حوزه تخصصی کارشناس نیز (مثلاً کارشناس رسمی راه و ساختمان، کارشناس رسمی امور خودرو) مشخص شود.

مثال: در بخش خواسته دادخواست، می توان ذکر کرد: تقاضای صدور قرار تامین دلیل با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری در رشته امور وسایط نقلیه موتوری جهت بررسی و صورت برداری از خسارات وارده به خودرو اینجانب.

فرآیند انتخاب و نقش کارشناس

1. انتخاب کارشناس: پس از صدور قرار تامین دلیل و پذیرش درخواست جلب نظر کارشناس، مرجع قضایی (شورای حل اختلاف) از میان کارشناسان رسمی دادگستری در رشته مربوطه، یک یا چند کارشناس را انتخاب و به پرونده معرفی می کند. طرفین نیز ممکن است حق اعتراض به کارشناس منتخب را داشته باشند.
2. پرداخت دستمزد کارشناس: دستمزد کارشناس بر عهده درخواست کننده تامین دلیل است. این هزینه باید قبل از شروع به کار کارشناس، طبق تعرفه قانونی، پرداخت شود.
3. بازدید و بررسی توسط کارشناس: کارشناس با حضور در محل، اقدام به بازدید، بررسی، جمع آوری اطلاعات و صورت برداری دقیق از وضعیت دلیل می کند. وی می تواند از ابزارهای تخصصی، دوربین و سایر وسایل لازم برای ثبت دقیق اطلاعات استفاده کند.
4. تنظیم گزارش کارشناسی: پس از اتمام بررسی ها، کارشناس موظف است گزارش کتبی و مستند خود را تهیه و به مرجع قضایی ارائه دهد. این گزارش شامل مشاهدات، یافته ها، تحلیل های فنی و نظر تخصصی کارشناس خواهد بود.

اثر گزارش کارشناسی در پرونده

گزارش کارشناسی که در فرآیند تامین دلیل تهیه می شود، به عنوان یک اماره قضایی معتبر در پرونده اصلی (دعوای حقوقی یا کیفری آتی) مورد استفاده قرار می گیرد. این گزارش به دادگاه کمک می کند تا تصویری روشن و دقیق از وضعیت دلیل در زمان صورت برداری داشته باشد. با این حال، باید توجه داشت که گزارش کارشناسی، صرفاً یک دلیل برای حفظ وضعیت موجود است و به معنای اثبات نهایی حقانیت یا عدم حقانیت طرفین نیست. ممکن است طرفین دعوا بتوانند به این گزارش اعتراض کنند یا دلایل دیگری را در رد آن ارائه دهند، اما اعتبار یک گزارش کارشناسی رسمی دادگستری، بسیار بالاست و معمولاً مورد استناد جدی قرار می گیرد.

نمونه های کاربردی دادخواست تامین دلیل

برای درک بهتر فرآیند تامین دلیل، ارائه نمونه هایی از دادخواست تامین دلیل در شرایط مختلف می تواند بسیار مفید باشد. این نمونه ها ساختار کلی و جزئیات مورد نیاز برای نگارش را به خوبی نشان می دهند. لازم به ذکر است که فایل های قابل دانلود در این مقاله ارائه نمی شوند، اما شرح کامل هر دادخواست به شما کمک می کند تا به راحتی آن را تنظیم کنید.

نمونه دادخواست تامین دلیل مطالبه خسارت (تصادف خودرو، خسارت ملک)

دادخواست تامین دلیل مطالبه خسارت از پرکاربردترین انواع تامین دلیل است، به ویژه در مواردی که خسارتی به اموال وارد شده و نیاز به ثبت وضعیت فعلی آن قبل از تعمیر یا تغییر است.

مثال: تامین دلیل خسارت تصادف خودرو

اگر خودرویی در اثر تصادف آسیب ببیند و مالک قصد تعمیر آن را داشته باشد، قبل از تعمیر برای اثبات میزان دقیق خسارت در دادگاه آینده، اقدام به تامین دلیل می کند.

مشخصات خواهان: [نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، آدرس کامل، شماره تماس، شغل]

مشخصات خوانده: [نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، آدرس کامل، شماره تماس، شغل – در صورت مشخص بودن، در غیر این صورت مجهول المکان یا طرف مقابل حادثه]

موضوع خواسته: تامین دلیل جهت ملاحظه و صورت برداری از خسارات وارده به خودرو به شماره پلاک [شماره پلاک] با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری در رشته امور وسایط نقلیه موتوری.

دلایل و منضمات: کپی کارت ملی، کپی سند مالکیت خودرو، کروکی پلیس (در صورت وجود)، گزارش نیروی انتظامی (در صورت وجود)، تصاویر و فیلم های محل حادثه و خسارات وارده.

شرح درخواست:

ریاست محترم شورای حل اختلاف [نام حوزه قضایی مربوطه]

با سلام و احترام،

به استحضار می رساند، اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان] مالک خودروی [نام و مدل خودرو] به شماره پلاک [شماره پلاک] می باشم. متاسفانه در مورخ [تاریخ وقوع حادثه]، حوالی ساعت [ساعت] در مسیر [آدرس دقیق محل حادثه]، حادثه تصادفی رخ داد که منجر به ورود خسارات سنگین به خودروی اینجانب گردید. [در صورت مشخص بودن طرف مقابل، ذکر شود: طرف دیگر حادثه، خوانده محترم آقای/خانم (…) با خودروی (…) به شماره پلاک (…) بود.]

با توجه به شدت خسارات وارده و لزوم انجام تعمیرات فوری جهت جلوگیری از افزایش خسارات و محدودیت استفاده از وسیله نقلیه، بیم آن می رود که با تعمیر خودرو، امکان اثبات دقیق میزان و ماهیت خسارات در آینده، متعذر یا متعسر گردد. لذا، مستنداً به ماده 149 قانون آیین دادرسی مدنی، از آن مرجع محترم تقاضا دارد دستور فرمایید تا با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری در رشته امور وسایط نقلیه موتوری، نسبت به ملاحظه و صورت برداری دقیق از تمامی خسارات وارده به خودروی اینجانب اقدام شود تا این گزارش در دعوای آتی مطالبه خسارت مورد استفاده قرار گیرد.

با تشکر و احترام

[نام و نام خانوادگی خواهان] [امضا و تاریخ]

مثال: تامین دلیل خسارت وارده به ملک (مانند ترکیدگی لوله، گودبرداری)

وقتی ملکی در اثر عوامل بیرونی (مانند ترکیدگی لوله همسایه) دچار خسارت می شود، مالک برای ثبت و نگهداری شواهد قبل از انجام تعمیرات، تامین دلیل را درخواست می کند.

موضوع خواسته: تامین دلیل جهت ملاحظه و صورت برداری از خسارات وارده به ملک به آدرس [آدرس دقیق ملک] با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری در رشته راه و ساختمان.

دلایل و منضمات: کپی کارت ملی، کپی سند مالکیت ملک، کپی قولنامه یا اجاره نامه (در صورت وجود)، تصاویر و فیلم های مربوط به خسارت، استشهادیه.

شرح درخواست:

ریاست محترم شورای حل اختلاف [نام حوزه قضایی مربوطه]

با سلام و احترام،

به استحضار می رساند، اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان] مالک ملک مسکونی/تجاری به آدرس [آدرس دقیق ملک، پلاک ثبتی] می باشم. متاسفانه در مورخ [تاریخ وقوع حادثه]، به دلیل [شرح دقیق علت خسارت، مثلاً ترکیدگی لوله آب در واحد همسایه بالایی، یا گودبرداری غیر اصولی در ملک مجاور به شماره پلاک ثبتی …]، خسارات جدی و وسیعی به سقف/دیوارها/فونداسیون/تاسیسات ملک اینجانب وارد شده است.

نظر به فوریت امر و لزوم آغاز عملیات بازسازی و تعمیر جهت جلوگیری از افزایش خسارات و مخاطرات احتمالی، و همچنین بیم آنکه با انجام تعمیرات، اثبات ماهیت و میزان خسارات در دعوای آتی مطالبه خسارت دشوار گردد، از آن مرجع محترم تقاضا دارد دستور فرمایید با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری در رشته راه و ساختمان، نسبت به ملاحظه و صورت برداری دقیق از کلیه خسارات وارده به ملک اینجانب اقدام شود. گزارش کارشناسی جهت ارائه در محاکم قضایی آتی مورد استناد قرار خواهد گرفت.

با تشکر و احترام

[نام و نام خانوادگی خواهان] [امضا و تاریخ]

نمونه دادخواست تامین دلیل فوری (اجرا قبل از ابلاغ)

تامین دلیل فوری برای شرایطی است که احتمال از بین رفتن دلیل به سرعت وجود دارد و حتی فرصت ابلاغ به طرف مقابل نیز نیست. در این موارد، خواهان تقاضای اجرا قبل از ابلاغ را مطرح می کند.

موضوع خواسته: تامین دلیل فوری جهت [موضوع درخواست] با جلب نظر کارشناس و اجرای قرار قبل از ابلاغ به خوانده.

دلایل و منضمات: کپی کارت ملی، تصاویر و فیلم های وضعیت موجود که فوریت را نشان می دهند، استشهادیه.

شرح درخواست:

ریاست محترم شورای حل اختلاف [نام حوزه قضایی مربوطه]

با سلام و احترام،

به استحضار می رساند، اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان] در ملک واقع در [آدرس دقیق] مشغول به سکونت/فعالیت می باشم. در مورخ [تاریخ]، به دلیل [شرح دقیق علت حادثه، مثلاً ترکیدگی لوله آب که موجب جاری شدن آب و تخریب سریع سقف/کف شده، یا فاسد شدن مواد اولیه در انبار]، وضعیت موجود به شکلی است که هر لحظه احتمال از بین رفتن کامل یا تغییر اساسی دلیل [شرح دلیل، مثلاً آثار آب گرفتگی، وضعیت مواد فاسد شده] وجود دارد. [توضیح دهید که چرا این اتفاق در حال سرعت بخشیدن به از بین رفتن دلیل است و چرا نمی توان منتظر ابلاغ به خوانده ماند.]

از آنجا که حفظ این دلیل برای اثبات ادعای خسارت یا [موضوع دعوای آتی] در آینده ضروری است و به دلیل فوریت و سرعت تغییر وضعیت، بیم آن می رود که تا زمان ابلاغ قرار به خوانده، دلیل به کلی از بین برود یا غیرقابل تشخیص شود، لذا مستنداً به ماده 149 و سایر قوانین مرتبط، از آن مرجع محترم تقاضا دارد دستور فرمایید تا با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری [رشته مربوطه]، نسبت به ملاحظه و صورت برداری فوری از [نام دلیل] اقدام و قرار تامین دلیل قبل از ابلاغ به خوانده محترم صادر و اجرا گردد.

با تشکر و احترام

[نام و نام خانوادگی خواهان] [امضا و تاریخ]

نمونه دادخواست تامین دلیل تخلیه ملک

این نوع دادخواست زمانی مطرح می شود که قرارداد اجاره به پایان رسیده، اما مستاجر از تخلیه ملک خودداری می کند. قبل از طرح دعوای تخلیه، می توان برای ثبت وضعیت عدم تخلیه، تامین دلیل کرد.

موضوع خواسته: تامین دلیل جهت ملاحظه و صورت برداری از وضعیت عدم تخلیه ملک مورد اجاره به آدرس [آدرس ملک] پس از اتمام قرارداد اجاره.

دلایل و منضمات: کپی کارت ملی، کپی سند مالکیت ملک، کپی قرارداد اجاره، کپی اظهارنامه ابلاغ شده به مستاجر (در صورت وجود).

شرح درخواست:

ریاست محترم شورای حل اختلاف [نام حوزه قضایی مربوطه]

با سلام و احترام،

به استحضار می رساند، اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان] مالک شش دانگ ملک مسکونی/تجاری به آدرس [آدرس دقیق ملک، پلاک ثبتی] می باشم. این ملک طی قرارداد اجاره مورخ [تاریخ عقد قرارداد] به مدت [مدت اجاره] به خوانده محترم آقای/خانم [نام و نام خانوادگی مستاجر] اجاره داده شد. تاریخ انقضای قرارداد اجاره [تاریخ اتمام قرارداد] بوده است.

با وجود اتمام مدت قرارداد و [شرح اقدامات انجام شده، مثلاً ارسال اظهارنامه تخلیه در تاریخ (…)]، خوانده محترم تاکنون از تخلیه ملک خودداری نموده و کماکان در تصرف ایشان می باشد. با توجه به لزوم اثبات وضعیت فعلی ملک از حیث عدم تخلیه و تصرف مستاجر پس از پایان مدت قانونی اجاره و قبل از هرگونه تغییر احتمالی، مستنداً به ماده 149 قانون آیین دادرسی مدنی، از آن مرجع محترم تقاضا دارد دستور فرمایید نسبت به ملاحظه و صورت برداری از وضعیت فعلی ملک اینجانب در خصوص عدم تخلیه آن توسط مستاجر (خوانده) اقدام مقتضی به عمل آید تا این گزارش در دعوای آتی تخلیه ید و مطالبه اجرت المثل ایام تصرف مورد استفاده قرار گیرد.

با تشکر و احترام

[نام و نام خانوادگی خواهان] [امضا و تاریخ]

سایر موارد تامین دلیل (دفاتر تجاری و…)

علاوه بر موارد فوق، تامین دلیل می تواند برای صورت برداری از دفاتر تجاری، محتویات یک وب سایت، وضعیت یک کالای خاص، یا هر مدرک دیگری که احتمال از بین رفتن یا تغییر آن وجود دارد، نیز مورد استفاده قرار گیرد. ساختار کلی دادخواست در تمامی این موارد مشابه است؛ تنها کافی است که موضوع خواسته و اوضاع و احوال موجب درخواست تامین دلیل به دقت و با جزئیات مربوط به همان موضوع، تشریح شود.

مراحل پس از صدور قرار تامین دلیل: اجرا و پیامدها

پس از اینکه دادخواست تامین دلیل توسط مرجع صالح (معمولاً شورای حل اختلاف) مورد بررسی قرار گرفت و شرایط قانونی برای آن احراز شد، قرار تامین دلیل صادر می شود. اما صدور این قرار تنها گام اول است و مراحل اجرایی و آثار حقوقی مهمی پس از آن در پی خواهد بود که باید به دقت دنبال شوند.

صدور قرار تامین دلیل

پس از ارائه دادخواست تامین دلیل به شورای حل اختلاف یا دادگاه (در موارد خاص)، مرجع قضایی درخواست را بررسی می کند. اگر شرایط قانونی (مانند وجود احتمال از بین رفتن یا دشوار شدن دسترسی به دلیل) محرز باشد، قرار تامین دلیل صادر می شود. این قرار، دستوری قضایی است که به مقام اجراکننده (معمولاً یکی از اعضای شورا، یا مامور اجرای دادگاه و در صورت نیاز، کارشناس) اجازه می دهد تا نسبت به ملاحظه و صورت برداری از دلیل مورد نظر اقدام کند. در موارد تامین دلیل فوری، ممکن است این قرار بدون ابلاغ به طرف مقابل صادر و اجرا شود.

فرآیند اجرایی قرار: بازدید، صورت برداری و تنظیم صورت جلسه

1. ابلاغ قرار: پس از صدور قرار، به طرفین (خواهان و در صورت مشخص بودن خوانده) ابلاغ می شود تا از زمان و مکان اجرای قرار مطلع شوند. البته همانطور که ذکر شد، در موارد فوری، ابلاغ می تواند پس از اجرا صورت گیرد.
2. بازدید و ملاحظه: در زمان و مکان تعیین شده، مقام اجراکننده (عضو شورا یا مامور ابلاغ) به همراه درخواست کننده و در صورت لزوم، کارشناس رسمی دادگستری، در محل حضور می یابند. آن ها وضعیت دلیل را ملاحظه و بررسی می کنند.
3. صورت برداری: این مرحله شامل ثبت دقیق جزئیات دلیل است. بسته به نوع دلیل، صورت برداری می تواند شامل موارد زیر باشد:
   • تهیه گزارش کتبی از مشاهدات عینی.
   • عکس برداری و فیلم برداری از محل و دلایل موجود.
   • بررسی و ارزیابی توسط کارشناس و تهیه گزارش فنی.
   • کسب اطلاع و ثبت اظهارات مطلعین.
   • صورت برداری از دفاتر و اسناد تجاری.
4. تنظیم صورت جلسه تامین دلیل: تمامی مراحل، مشاهدات، گزارش کارشناس (در صورت وجود) و هرگونه اطلاعات مرتبط، در یک صورت جلسه تامین دلیل رسمی ثبت می شود. این صورت جلسه باید دقیق و جامع باشد و به امضای حاضرین (از جمله مقام اجراکننده، خواهان، کارشناس و در صورت حضور، خوانده) برسد. صورت جلسه حاوی زمان و محل اجرا، شرح دقیق دلیل، وضعیت آن، و هرگونه نکته مهم دیگر است.

دریافت صورت جلسه تامین دلیل و نگهداری آن

پس از تنظیم و امضای صورت جلسه، یک نسخه از آن به درخواست کننده (خواهان) تحویل داده می شود. نگهداری دقیق و ایمن این صورت جلسه از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا این سند، اصلی ترین خروجی فرآیند تامین دلیل است و در دعوای اصلی، به عنوان مدرک به دادگاه ارائه خواهد شد.

اثر صورت جلسه تامین دلیل در دادگاه: صرفاً برای حفظ دلیل است نه اثبات

یکی از نکات حقوقی مهم که باید به آن توجه داشت، اثر تامین دلیل در دادگاه است. تامین دلیل و صورت جلسه حاصل از آن، صرفاً برای حفظ دلیل و مستندسازی وضعیت موجود آن در یک مقطع زمانی خاص است. این بدان معناست که تامین دلیل به خودی خود، به معنای اثبات حقانیت ادعای خواهان یا عدم حقانیت خوانده نیست. در واقع، صورت جلسه تامین دلیل به عنوان یک قرینه یا اماره قضایی معتبر در دادگاه مورد استفاده قرار می گیرد و به دادرس کمک می کند تا در زمان رسیدگی به ماهیت دعوا، با وجود از بین رفتن یا تغییر دلیل، اطلاعات کافی در خصوص وضعیت اولیه آن داشته باشد. اثبات حق، نیازمند ارائه تمامی دلایل و مدارک لازم، شهادت شهود، اقرار طرفین، سوگند، و سایر ادله اثبات دعوا در جریان رسیدگی اصلی است. تامین دلیل صرفاً یک مرحله حمایتی برای اطمینان از بقای یکی از آن دلایل است.

نکات حقوقی مهم برای جلوگیری از خطاها در تامین دلیل

فرآیند تامین دلیل با وجود سادگی ظاهری، دارای نکات حقوقی دقیقی است که عدم رعایت آن ها می تواند اثربخشی این اقدام را کاهش دهد یا حتی آن را بی نتیجه سازد. آگاهی از این نکات برای هر فردی که قصد استفاده از این نهاد حقوقی را دارد، ضروری است.

تامین دلیل به معنای اثبات حق نیست

همانطور که پیش تر اشاره شد، این یکی از اساسی ترین سوءبرداشت ها درباره تامین دلیل است. تامین دلیل، صرفاً یک اقدام احتیاطی برای حفظ دلایل است. صورت جلسه تامین دلیل، یک «سند» است که وضعیت یک دلیل را در زمان خاصی صورت برداری کرده است، اما خود به تنهایی اثبات کننده حق نیست. برای مثال، اگر کسی از خسارت وارده به خودرویش تامین دلیل کند، این عمل صرفاً میزان و نوع خسارت را ثبت می کند، اما اثبات نمی کند که مقصر حادثه چه کسی بوده و چه کسی مسئول پرداخت خسارت است. این اثبات در دعوای اصلی (دعوای مطالبه خسارت) و با ارائه تمامی ادله انجام می شود.

آیا حضور طرف مقابل الزامی است؟

معمولاً پس از صدور قرار تامین دلیل، تاریخ و زمان اجرای آن به طرف مقابل (خوانده) نیز ابلاغ می شود تا در صورت تمایل، در محل حضور یابد و بر نحوه صورت برداری نظارت کند. حضور خوانده، اعتبار صورت جلسه را افزایش می دهد و از اعتراضات احتمالی بعدی جلوگیری می کند. با این حال، حضور خوانده الزامی نیست. اگر خوانده پس از ابلاغ، در محل حاضر نشود، اجرای قرار متوقف نمی شود و مقام اجراکننده می تواند به کار خود ادامه دهد. این موضوع به ویژه در تامین دلیل فوری، که قرار ممکن است قبل از ابلاغ به خوانده اجرا شود، اهمیت پیدا می کند. در این موارد، فوریت از بین رفتن دلیل، بر حق اطلاع قبلی خوانده ارجحیت دارد.

هزینه های تامین دلیل

هزینه های تامین دلیل شامل چند بخش است:

1. هزینه دادرسی: که در زمان ثبت دادخواست تامین دلیل در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی پرداخت می شود. این هزینه معمولاً ثابت و نسبتاً کم است.
2. حق الزحمه کارشناس: اگر درخواست تامین دلیل با جلب نظر کارشناس مطرح شده باشد، حق الزحمه کارشناس بر عهده درخواست کننده (خواهان) است. این مبلغ بسته به نوع و پیچیدگی کارشناسی متفاوت است و طبق تعرفه قانونی کارشناسان رسمی دادگستری تعیین می شود.
3. هزینه های جانبی: مانند هزینه تهیه عکس، فیلم، کپی مدارک و سایر مخارج مرتبط با اجرای قرار.

آیا این هزینه ها قابل مطالبه از طرف مقابل هستند؟ بله، در صورتی که در دعوای اصلی، خواهان موفق به اثبات حقانیت خود شود و خوانده محکوم به پرداخت خسارت یا انجام عملی شود، هزینه های تامین دلیل نیز به عنوان بخشی از خسارات دادرسی، قابل مطالبه از خوانده خواهد بود.

اعتراض به قرار تامین دلیل یا گزارش کارشناسی (در صورت لزوم)

اگر خوانده یا حتی خواهان، به نحوه اجرای قرار تامین دلیل یا محتوای گزارش کارشناسی اعتراض داشته باشد، می تواند این اعتراض را در جریان دعوای اصلی مطرح کند. به عنوان مثال، اگر خوانده معتقد باشد که کارشناس به درستی موضوع را بررسی نکرده یا گزارش او دارای اشتباه است، می تواند درخواست جلب کارشناس مجدد را مطرح کند. اعتراض به اصل قرار تامین دلیل (نه اجرای آن) نیز در شرایطی خاص و نادر، ممکن است.

نقش وکیل در فرآیند تامین دلیل: چرا مشورت با وکیل توصیه می شود؟

اگرچه تامین دلیل فرآیند نسبتاً ساده ای به نظر می رسد و عموم مردم می توانند آن را انجام دهند، اما مشورت با یک وکیل متخصص به شدت توصیه می شود. یک وکیل می تواند:

• تشخیص صحیح نیاز: به شما کمک کند تا تشخیص دهید آیا واقعاً به تامین دلیل نیاز دارید یا خیر و آیا راهکار حقوقی دیگری مناسب تر نیست.
• تنظیم دقیق دادخواست: در نگارش دادخواست تامین دلیل به بهترین شکل ممکن، با رعایت تمامی الزامات قانونی و ذکر جزئیات مهم، یاری رساند.
• انتخاب کارشناس مناسب: در صورت نیاز به کارشناس، در انتخاب رشته تخصصی و پیگیری فرآیند کارشناسی، راهنمایی کند.
• مدیریت هزینه ها: شما را از هزینه های تامین دلیل و نحوه مطالبه آن در آینده آگاه سازد.
• پیگیری مراحل: بر فرآیند اجرای قرار نظارت داشته باشد و از صحت انجام امور اطمینان حاصل کند.
• ارائه مشاوره تخصصی: در خصوص اثر تامین دلیل در دادگاه و چگونگی استفاده از آن در دعوای اصلی، به شما مشاوره دهد.

اشتباهات رایج در درخواست تامین دلیل و چگونگی پیشگیری از آن ها

• عدم ذکر دقیق دلیل: خواهان باید دلیل مورد نظر و محل آن را به وضوح مشخص کند.
• عدم شرح کافی اوضاع و احوال: باید به روشنی توضیح داده شود که چرا بیم از بین رفتن یا تغییر دلیل وجود دارد.
• درخواست های کلی: درخواست نباید کلی و مبهم باشد. مثلاً بررسی وضعیت کلی ساختمان به جای بررسی ترکیدگی لوله های فاضلاب در طبقه دوم.
• عدم پیگیری: پس از ثبت دادخواست، باید مراحل آن را از طریق سامانه ثنا پیگیری کرد تا از صدور قرار و زمان اجرای آن مطلع شد.
• تصور اثبات حق: اشتباه گرفتن تامین دلیل با اثبات حق و عدم پیگیری دعوای اصلی.

با رعایت این نکات، افراد می توانند به طور موثرتری از نهاد تامین دلیل برای حفاظت از حقوق و منافع خود بهره مند شوند.

نتیجه گیری

در پیچیدگی های نظام قضایی و دعاوی حقوقی، تامین دلیل به عنوان یک راهکار پیشگیرانه و حیاتی، نقش بی بدیلی در حفظ حقوق و منافع افراد ایفا می کند. این نهاد حقوقی، فرصتی را فراهم می آورد تا دلایل و شواهد، قبل از آنکه در معرض خطر از بین رفتن، تغییر یا دشوار شدن دسترسی قرار گیرند، به صورت رسمی ملاحظه و صورت برداری شوند. از حوادث رانندگی و خسارات ملکی گرفته تا موارد پیچیده تر در دعاوی تجاری، اهمیت این اقدام در صیانت از واقعیت ها و کمک به دادرسی عادلانه، انکارناپذیر است.

همانطور که در این مقاله به تفصیل بیان شد، فرآیند تامین دلیل از تعریف مبنایی آن در ماده 149 قانون آیین دادرسی مدنی و تفاوت های کلیدی آن با تامین خواسته آغاز می شود و تا مراحل عملی ثبت دادخواست تامین دلیل در شورای حل اختلاف و نقش تعیین کننده کارشناس رسمی دادگستری ادامه می یابد. فهم دقیق اجزای دادخواست تامین دلیل، از مشخصات طرفین تا شرح اوضاع و احوال فوریت زا، و نیز آگاهی از نکات اجرایی پس از صدور قرار، به افراد امکان می دهد تا با اطمینان و دقت بیشتری در این مسیر گام بردارند.

با وجود سادگی نسبی این فرآیند، باید همواره به یاد داشت که تامین دلیل به معنای اثبات نهایی حق نیست، بلکه ابزاری قدرتمند برای حفظ مدارک اثباتی است تا در دعوای اصلی به بهترین نحو مورد استفاده قرار گیرد. مشورت با وکیل متخصص و رعایت تمامی نکات حقوقی مطرح شده، می تواند ضمانت بخش موفقیت در این فرآیند و جلوگیری از خطاهای احتمالی باشد. در نهایت، آگاهی و اقدام به موقع برای تامین دلیل، نه تنها به حفظ حقوق فردی کمک می کند، بلکه ستون های اصلی عدالت را نیز مستحکم تر می سازد و راه را برای یک دادرسی منصفانه هموار می کند.