مهریه در کجا ثبت میشود

مهریه به عنوان یک حق قانونی و شرعی، در ابتدا در زمان عقد ازدواج و در سند رسمی ازدواج توسط دفترخانه های رسمی ازدواج ثبت می شود. اگر پرداخت مهریه به هر دلیلی به تعویق افتد یا زوج از پرداخت آن خودداری کند، زوجه می تواند برای مطالبه و اجرای آن، از طریق اداره ثبت اسناد و املاک یا دادگاه خانواده اقدام کند. این فرآیند دو جنبه مهم دارد که در ادامه به تفصیل بررسی می شوند.

مهریه در حقوق خانواده ایران جایگاه ویژه ای دارد و به عنوان حق مالی زوجه، ضمانت اجرایی مهمی برای او محسوب می شود. درک چگونگی ثبت و مطالبه مهریه برای تمامی افراد، به ویژه زوجین، از اهمیت بالایی برخوردار است. بسیاری از افراد در شرف ازدواج یا آن هایی که درگیر مسائل حقوقی خانواده هستند، با چالش ها و ابهامات زیادی در این زمینه مواجه می شوند. از انتخاب نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه) در زمان عقد گرفته تا مراحل پیچیده مطالبه و اجرای آن، هر گام نیازمند آگاهی دقیق از قوانین و رویه های قضایی است. تجربه نشان داده است که بدون داشتن اطلاعات کافی، مسیر مطالبه مهریه می تواند طولانی و دشوار شود و حتی ممکن است حقوق قانونی افراد نادیده گرفته شود.

این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع، سعی دارد به تمامی ابهامات مربوط به مهریه پاسخ دهد و مسیر ثبت اولیه و مطالبه آن را گام به گام و با تمرکز بر آخرین قوانین و بخشنامه های سال ۱۴۰۴ (۲۰۲۵ میلادی) شفاف سازی کند. با مطالعه این راهنما، خوانندگان می توانند با چشم اندازی روشن تر و آمادگی بیشتری، در این مسیر حقوقی گام بردارند و از حقوق خود به نحو احسن دفاع کنند.

ثبت اولیه مهریه در زمان عقد ازدواج

زمانی که دو نفر تصمیم به ازدواج می گیرند و مراسم عقد صورت می گیرد، مهریه در همان لحظه و به عنوان بخشی جدایی ناپذیر از عقد، در سند ازدواج به صورت رسمی ثبت می شود. این سند، که در دفاتر رسمی ازدواج تنظیم می گردد، به منزله یک سند رسمی و لازم الاجراست و تمامی شروط و تعهدات زوجین، از جمله میزان و نوع مهریه، در آن درج می شود. تجربه نشان می دهد که دقت در این مرحله و انتخاب صحیح نوع مهریه، می تواند در آینده تاثیرات زیادی بر فرآیند مطالبه آن داشته باشد.

دفترخانه رسمی ازدواج، تنها مرجع قانونی ثبت مهریه

دفترخانه رسمی ازدواج تنها نهاد قانونی است که مسئولیت ثبت مهریه را بر عهده دارد. سند ازدواج، که نتیجه نهایی این فرآیند است، یک سند رسمی لازم الاجرا محسوب می شود و در صورت بروز اختلاف، می تواند مبنای اقدامات قانونی قرار گیرد. در این سند، جزئیات مهریه شامل نوع (مانند سکه تمام بهار آزادی، وجه نقد، اموال غیرمنقول، آموزش یا حتی سفر حج) و میزان دقیق آن با توافق طرفین ثبت می گردد. مهم است که تمامی جزئیات با دقت و وضوح کامل در سند درج شوند تا از هرگونه ابهام یا سوءتفاهم در آینده جلوگیری شود.

تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه

یکی از مهم ترین تصمیماتی که زوجین هنگام ثبت مهریه باید اتخاذ کنند، انتخاب بین مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه است. هر یک از این دو نوع مهریه، آثار حقوقی و تفاوت های عملی قابل توجهی در زمان مطالبه دارند:

• مهریه عندالمطالبه: این نوع مهریه به معنای آن است که زوجه هر زمان که بخواهد، می تواند آن را از زوج مطالبه کند، صرف نظر از توانایی مالی زوج. در این حالت، بار اثبات عدم توانایی پرداخت (اعسار) بر عهده زوج است. یعنی زوج باید ثابت کند که توانایی پرداخت مهریه را ندارد تا بتواند از دادگاه درخواست تقسیط یا معافیت موقت کند. این رایج ترین نوع مهریه در ایران است و به زوجه این قدرت را می دهد که در هر زمان حق خود را طلب کند.
• مهریه عندالاستطاعه: در این حالت، زوجه تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که زوج توانایی مالی پرداخت آن را داشته باشد. بار اثبات توانایی مالی زوج بر عهده زوجه است. این بدان معناست که زوجه باید مدارک و شواهدی ارائه دهد که نشان دهد همسرش از نظر مالی قادر به پرداخت مهریه است. این نوع مهریه کمتر رایج است و فرآیند مطالبه آن ممکن است پیچیدگی های بیشتری داشته باشد، زیرا زوجه باید به جستجوی اموال و دارایی های زوج بپردازد.

انتخاب هر یک از این دو نوع مهریه باید با آگاهی کامل از تبعات حقوقی آن صورت گیرد. در سند ازدواج، نوع مهریه به صراحت قید می شود و مبنای اقدامات بعدی برای مطالبه قرار می گیرد.

حق الثبت مهریه (هزینه ثبت مهریه)

حق الثبت مهریه، هزینه ای است که در زمان ثبت ازدواج و درج مهریه در سند رسمی، از زوجین دریافت می شود. این هزینه با هدف نظام مند کردن ثبت مهریه و همچنین کاهش تعداد مهریه های بسیار سنگین وضع شده است. در گذشته، این موضوع به شکل کنونی مطرح نبود، اما با طرح اصلاح قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و مهریه، بحث حق الثبت مهریه اهمیت بیشتری یافت. هرچند این طرح هنوز در حال بررسی در مجلس شورای اسلامی است، اما آشنایی با مفاد آن برای افراد در شرف ازدواج ضروری است.

میزان و نحوه محاسبه حق الثبت مهریه در سال ۱۴۰۴

بر اساس طرح مذکور، میزان حق الثبت مهریه بر اساس تعداد سکه یا ارزش مهریه تعیین می شود و یک مبلغ ثابت نیست:

• تا سقف ۱۴ سکه: حق الثبتی تعلق نمی گیرد.
• مهریه های بین ۱۴ تا ۱۰۰ سکه: چهار دهم درصد (۰.۴%) قیمت کل سکه ها.
• مهریه های بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ سکه: دو درصد (۲%) قیمت کل سکه ها.
• مهریه های ۲۰۰ سکه به بالا: پانزده درصد (۱۵%) قیمت کل سکه ها.

مثال کاربردی: فرض کنید مهریه ۳۰۰ سکه تمام بهار آزادی تعیین شده است. اگر قیمت هر سکه مثلاً ۳۰ میلیون تومان باشد، ارزش کل مهریه ۹ میلیارد تومان خواهد بود. با توجه به اینکه این میزان بالای ۲۰۰ سکه است، ۱۵% از کل مبلغ به عنوان حق الثبت اخذ می شود. بنابراین، حق الثبت مهریه در این مثال، معادل یک میلیارد و ۳۵۰ میلیون تومان خواهد بود (۱۵% از ۹ میلیارد تومان). این مبلغ نشان می دهد که حق الثبت مهریه های سنگین، می تواند بسیار قابل توجه باشد و تصمیم گیری درباره آن نیازمند بررسی دقیق است.

مسئول پرداخت حق الثبت مهریه

در حالت عادی و بر اساس طرح پیشنهادی، پرداخت حق الثبت مهریه به صورت مناصفه (نصف به نصف) بر عهده زوجین است. این بدان معناست که هر یک از زن و شوهر مسئول پرداخت ۵۰% از این هزینه خواهند بود. با این حال، همانند بسیاری از مسائل مالی در عقد، امکان توافق زوجین بر نحوه پرداخت حق الثبت نیز وجود دارد. به عنوان مثال، اگر زوجین توافق کنند که تمام هزینه توسط یکی از طرفین پرداخت شود، این توافق از نظر قانونی معتبر است.

بررسی آخرین قانون و طرح های اصلاحی مرتبط با حق الثبت مهریه

همانطور که اشاره شد، بحث حق الثبت مهریه در قالب طرح اصلاح قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و مهریه مطرح شده و همچنان در دست بررسی است. هدف اصلی این طرح، جلوگیری از تعیین مهریه های سنگین و در نتیجه کاهش دعاوی مربوط به مهریه و حبس مردان به دلیل عدم توانایی پرداخت است. با تصویب نهایی این طرح، انتظار می رود که یک رویه واحد و مشخص برای ثبت و محاسبه هزینه های مهریه در سراسر کشور برقرار شود و زوجین پیش از عقد، با دید بازتری نسبت به تعهدات مالی خود اقدام کنند. این تغییرات می توانند در بلندمدت به پایداری خانواده و کاهش اختلافات حقوقی کمک کنند.

ثبت مطالبه و اجرای مهریه از طریق مراجع قانونی

گاهی اوقات، علی رغم ثبت رسمی مهریه در سند ازدواج، زوج به تعهد خود در قبال پرداخت آن عمل نمی کند. در چنین شرایطی، زوجه حق دارد برای مطالبه و اجرای مهریه خود به مراجع قانونی مراجعه کند. در ایران، دو مسیر اصلی برای پیگیری این حق وجود دارد که هر یک ویژگی ها، مزایا و مراحل خاص خود را دارند. انتخاب مسیر مناسب می تواند تأثیر زیادی بر سرعت و نتیجه نهایی فرآیند مطالبه مهریه بگذارد و در تجربه بسیاری از افراد، درک صحیح این مسیرها به آن ها کمک کرده تا تصمیمات بهتری اتخاذ کنند.

روش های اصلی مطالبه مهریه

برای مطالبه مهریه، زوجه می تواند از دو طریق اصلی اقدام کند:

1. مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک
2. مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده

هر یک از این دو روش، دارای فرآیندهای مجزا و ملاحظات حقوقی خاص خود هستند که در ادامه به تفصیل توضیح داده می شوند.

الف) مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک

این روش به دلیل رسمی بودن سند ازدواج، به زوجه این امکان را می دهد که مستقیماً از طریق ادارات اجرای ثبت نسبت به مطالبه مهریه اقدام کند. بسیاری از افراد این مسیر را به دلیل سرعت نسبی آن در برخی مراحل، ترجیح می دهند.

مزایا و معایب مطالبه مهریه از طریق ثبت

• مزایا:
  • سرعت بیشتر در مراحل اولیه: در برخی موارد، فرآیند صدور اجراییه و ابلاغ به زوج می تواند سریع تر از دادگاه انجام شود.
  • هزینه کمتر در ابتدا: در این روش، زوجه در ابتدا نیازی به پرداخت هزینه دادرسی معادل ۳.۵% مبلغ مهریه را ندارد. حق الاجرا (۵% مبلغ مهریه) پس از وصول از زوج دریافت می شود.
  • امکان ممنوع الخروجی سریع تر: زوجه می تواند سریع تر درخواست ممنوع الخروجی زوج را صادر کند.
  • عدم شمول مرور زمان: صدور اجراییه در ثبت مشمول مرور زمان نمی شود، برخلاف دادگاه که اگر زوجه پس از ۵ سال اقدام نکند، اجراییه بلااثر می شود.
• معایب:
  • عدم امکان قسط بندی: اداره ثبت نمی تواند حکم اعسار و قسط بندی صادر کند. اگر زوج توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، پرونده ممکن است در ثبت به نتیجه نرسد و زوجه مجبور به مراجعه به دادگاه شود.
  • محدودیت در توقیف برخی اموال: در برخی موارد، توقیف اموال خاص یا حقوق ماهانه ممکن است از طریق دادگاه موثرتر باشد.

مراحل کامل مطالبه مهریه از طریق دفترخانه و اجرای ثبت

برای افرادی که این مسیر را انتخاب می کنند، طی کردن گام های زیر ضروری است:

1. ثبت نام در سامانه ثنا: اولین و مهم ترین گام، ثبت نام در سامانه ثنا (سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی) است. تمامی ابلاغ ها و مکاتبات قانونی از طریق این سامانه صورت می گیرد و بدون آن، پیگیری پرونده امکان پذیر نخواهد بود. تجربه نشان می دهد که تکمیل دقیق اطلاعات در این سامانه از هرگونه تأخیر در آینده جلوگیری می کند.
2. مراجعه به دفترخانه رسمی ازدواج: زوجه یا وکیل قانونی او باید با در دست داشتن اصل سند ازدواج و مدارک شناسایی معتبر (شناسنامه و کارت ملی) به همان دفترخانه ای که عقد ازدواج در آن صورت گرفته، مراجعه کند.
3. درخواست صدور اجرائیه: در دفترخانه، زوجه (یا وکیلش) تقاضای صدور اجرائیه برای مهریه را مطرح می کند. این درخواست روی فرم های چاپی مخصوصی که توسط سازمان ثبت اسناد و املاک کشور تنظیم شده اند، تکمیل و امضا می شود. سردفتر پس از احراز هویت و صلاحیت متقاضی، فرم های اجراییه را تهیه و امضا کرده و اخطاریه لازم را صادر می کند.
4. ارجاع پرونده به اداره اجرای ثبت اسناد: پس از صدور اجراییه توسط دفترخانه، پرونده به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک مربوطه ارسال می شود. (در تهران، اغلب به اداره پنجم اجرای مهریه ارجاع می شود).
5. ابلاغ اجرائیه به زوج و مهلت ۱۰ روزه برای پرداخت: اداره اجرای ثبت، اجراییه را به زوج ابلاغ می کند. زوج از تاریخ ابلاغ، ۱۰ روز مهلت دارد تا نسبت به پرداخت مهریه اقدام کند، یا ترتیبی برای پرداخت دین خود بدهد و یا مالی معرفی کند که اجرای سند را میسر گرداند. اگر قادر به اجرای مفاد اجراییه نباشد، باید در همین مدت، لیست جامعی از دارایی های خود را تهیه و به مسئول اجرا تحویل دهد و اگر مالی ندارد، صراحتاً اعلام کند.
6. معرفی اموال زوج و درخواست توقیف: اگر زوج در مهلت مقرر اقدام به پرداخت یا توافق نکند، زوجه می تواند با معرفی اموال او، درخواست توقیف کند. این توقیف می تواند شامل موارد زیر باشد (معروف به توقیف سه گانه):
   • بانک مرکزی: برای توقیف حساب های بانکی زوج.
   • اداره راهنمایی و رانندگی (راهور): برای توقیف خودرو یا وسایل نقلیه.
   • اداره ثبت اسناد و املاک: برای توقیف اموال غیرمنقول (مانند ملک، زمین).

   در صورتی که زوجه به اموال زوج دسترسی نداشته باشد یا از محل آن ها بی اطلاع باشد، می تواند از اداره ثبت درخواست کند تا از طریق مکاتبه با مراجع فوق، نسبت به شناسایی و توقیف اموال اقدام شود.

7. تشریح کامل مستثنیات دین: در فرآیند توقیف اموال، برخی دارایی های زوج تحت عنوان مستثنیات دین قرار می گیرند و قابل توقیف نیستند. این موارد شامل اموالی است که برای ادامه زندگی آبرومندانه زوج ضروری است، مانند:
   • مسکن متناسب با نیاز و شأن زوج.
   • ابزار و وسایل کار لازم برای امرار معاش.
   • کتب و ابزار علمی و پژوهشی.
   • وجه نقد مورد نیاز برای امرار معاش ۳ ماه.
   • اثاثیه مورد نیاز زندگی.

   اگر مالی توقیف شود که جزو مستثنیات دین باشد (مثلاً تنها منزل مسکونی زوج در حد شأن وی)، زوج می تواند اعتراض کرده و تقاضای اعمال مستثنیات دین کند. در این صورت، مال از توقیف خارج می شود. این نکته برای زوجه از اهمیت زیادی برخوردار است تا توقعات واقع بینانه ای از فرآیند توقیف اموال داشته باشد.

8. مزایای این روش نسبت به دادگاه: همانطور که ذکر شد، این روش در مراحل ابتدایی سرعت بیشتری دارد، نیازی به پرداخت هزینه دادرسی اولیه ندارد و می تواند به سرعت منجر به ممنوع الخروجی زوج شود.

بسیاری از افراد این مسیر را به دلیل سرعت نسبی آن در برخی مراحل، ترجیح می دهند و تجربه نشان داده است که آشنایی با جزئیات آن می تواند راهگشا باشد.

مدارک لازم برای مطالبه مهریه از طریق ثبت

برای آغاز فرآیند مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت، مدارک زیر ضروری است:

• اصل سند ازدواج: این سند، مهم ترین مدرک و اساس مطالبه مهریه است.
• اصل شناسنامه و کارت ملی زوجه: برای احراز هویت متقاضی.
• تکمیل فرم های مربوطه: فرم های درخواست صدور اجراییه در دفترخانه.
• وکالت نامه (در صورت وجود وکیل): اگر زوجه از طریق وکیل اقدام می کند.

در صورتی که اصل سند ازدواج مفقود شده یا در دسترس نباشد، زوجه می تواند با مراجعه به دفترخانه محل انعقاد عقد نکاح، رونوشت آن را دریافت کند. همچنین، ثبت نام در سامانه ثنا پیش از هر اقدامی، کاملاً ضروری است.

ب) مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده

مسیر دوم برای مطالبه مهریه، مراجعه به دادگاه خانواده است. این روش، پیچیدگی ها و رویه خاص خود را دارد و در مواردی که امکان توقیف اموال کافی از طریق ثبت وجود ندارد یا نیاز به قسط بندی مهریه هست، می تواند گزینه مناسب تری باشد.

مزایا و معایب مطالبه مهریه از طریق دادگاه

• مزایا:
  • امکان قسط بندی (اعسار): دادگاه خانواده می تواند با بررسی وضعیت مالی زوج، حکم اعسار و قسط بندی مهریه را صادر کند که این امکان در اداره ثبت وجود ندارد. این امر برای زوجین که توانایی پرداخت یکجا را ندارند، اهمیت زیادی دارد.
  • امکان توقیف حقوق: دادگاه می تواند حکم توقیف حقوق کارمندی زوج را صادر کند.
  • جامعیت بیشتر: دادگاه می تواند به مسائل جانبی دیگر مانند نفقه، اجرت المثل و… نیز همزمان رسیدگی کند.
• معایب:
  • رویه طولانی تر: فرآیند رسیدگی در دادگاه معمولاً زمان برتر از اداره ثبت است و شامل مراحل دادرسی و تجدیدنظر می شود.
  • هزینه دادرسی اولیه: زوجه در ابتدا باید هزینه دادرسی معادل ۳.۵% مبلغ مهریه را پرداخت کند که در مهریه های سنگین، می تواند مبلغ قابل توجهی باشد.
  • ممنوع الخروجی دیرتر: ممنوع الخروجی زوج از طریق دادگاه، معمولاً پس از صدور حکم قطعی و در صورت عدم معرفی اموال کافی صورت می گیرد.

مراحل کامل مطالبه مهریه از طریق دادگاه

برای پیگیری مهریه از طریق دادگاه، این مراحل باید طی شوند:

1. ثبت نام در سامانه ثنا: همانند روش ثبتی، ثبت نام در سامانه ثنا برای ابلاغ های قضایی الزامی است.
2. تنظیم و ثبت دادخواست مطالبه مهریه از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: زوجه یا وکیل او باید با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست مطالبه مهریه را تنظیم و ثبت کند. در این مرحله، باید مدارک لازم پیوست دادخواست شوند و هزینه دادرسی نیز پرداخت گردد.
3. ارجاع پرونده به شعبه دادگاه خانواده: پس از ثبت دادخواست، پرونده به یکی از شعب دادگاه خانواده ارجاع می شود.
4. تشکیل جلسه رسیدگی و صدور حکم: دادگاه با تعیین وقت رسیدگی، طرفین (یا وکلایشان) را برای حضور در جلسه دعوت می کند. پس از بررسی دلایل و مدارک، دادگاه اقدام به صدور حکم می کند. در این مرحله، امکان درخواست تأمین خواسته برای توقیف اموال زوج پیش از صدور حکم نهایی نیز وجود دارد.
5. ارجاع به واحد اجرای احکام دادگستری: پس از قطعی شدن حکم دادگاه، پرونده برای اجرای حکم به واحد اجرای احکام دادگستری ارسال می شود. در این واحد، اقدامات لازم برای وصول مهریه از جمله شناسایی و توقیف اموال زوج و یا توقیف حقوق کارمندی او صورت می گیرد.
6. توضیح فرآیند اعسار از پرداخت مهریه و نحوه قسط بندی آن: اگر زوج توانایی پرداخت مهریه به صورت یکجا را نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را تقدیم دادگاه کند. دادگاه با بررسی مستندات و شهادت شهود، در صورت احراز اعسار زوج، حکم به تقسیط مهریه می دهد. در این حالت، زوج موظف به پرداخت یک پیش قسط و سپس اقساط ماهیانه مهریه خواهد بود. این امکان، تجربه ای مهم برای زوجینی است که می خواهند از فشارهای مالی جلوگیری کنند و تعهدات خود را به مرور زمان انجام دهند.

مدارک لازم برای مطالبه مهریه از طریق دادگاه

مدارک مورد نیاز برای مطالبه مهریه از طریق دادگاه شامل:

• سند ازدواج: اصل یا رونوشت آن.
• شناسنامه و کارت ملی: زوجه.
• وکالت نامه: در صورت وجود وکیل.
• فیش پرداخت هزینه دادرسی.

مقایسه جامع: تفاوت های کلیدی مطالبه از ثبت و دادگاه

برای درک بهتر تفاوت های دو مسیر، جدول زیر می تواند مفید باشد:

ویژگی	مطالبه از طریق اداره ثبت	مطالبه از طریق دادگاه خانواده
نیاز به وکیل	ضروری نیست، اما توصیه می شود	غالباً توصیه می شود
هزینه اولیه	ندارد (حق الاجرا از زوج گرفته می شود)	۳.۵% مبلغ مهریه (توسط زوجه)
سرعت فرآیند	در مراحل اولیه سریع تر	معمولاً طولانی تر
امکان قسط بندی (اعسار)	ندارد (باید به دادگاه مراجعه شود)	دارد (دادگاه می تواند حکم اعسار صادر کند)
ممنوع الخروجی	امکان درخواست سریع تر	پس از صدور حکم قطعی و در شرایط خاص
توقیف حقوق کارمند	بسیار دشوار یا ناممکن	امکان پذیر است
پیگیری همزمان سایر دعاوی	ناممکن	امکان پذیر (مانند نفقه، اجرت المثل)
مرور زمان	مشمول مرور زمان نمی شود	اجراییه پس از ۵ سال بلااثر می شود

قوانین و بخشنامه های مهم و به روز مرتبط با مهریه

مسئله مهریه و نحوه مطالبه آن، همواره یکی از پویاترین حوزه ها در قوانین خانواده ایران بوده است. با گذر زمان و تغییرات اجتماعی، بخشنامه ها و قوانین جدیدی برای بهبود فرآیندهای مربوط به مهریه و حل چالش های موجود صادر می شوند. آشنایی با این تغییرات برای هر دو طرف دعوا حیاتی است. این بخش به مهم ترین قوانین و بخشنامه هایی می پردازد که در سال ۱۴۰۴ (۲۰۲۵ میلادی) مرتبط با مهریه هستند و مسیر حقوقی آن را شکل می دهند.

قانون جدید مهریه (آخرین تغییرات تا ۱۴۰۴)

یکی از مهم ترین تحولات اخیر، لغو بخشنامه های قبلی (مانند بخشنامه سال ۹۸) است که زوجه را ملزم می کرد ابتدا برای مطالبه مهریه به اداره ثبت مراجعه کند. به موجب قانون برنامه هفتم توسعه (اردیبهشت ۱۴۰۳)، حق انتخاب مسیر برای مطالبه مهریه، مانند گذشته، به زوجه بازگشته است. یعنی زوجه می تواند مستقیماً به دادگاه خانواده مراجعه کند یا از طریق اداره اجرای ثبت اسناد و املاک اقدام نماید. این تغییر، انعطاف پذیری بیشتری به زوجه در انتخاب مسیر مطالبه می دهد و فرصتی است تا با در نظر گرفتن شرایط خود و زوج، بهترین راه را برگزیند.

بخشنامه قوه قضاییه در خصوص زندان مهریه

بخشنامه های متعددی از سوی قوه قضاییه با هدف تعدیل مهریه و جلوگیری از حبس زوج صادر شده اند. بخشنامه شماره ۹۰۰۰/۳۴۸۵۹/۱۰۰ مورخ ۱۳۹۷/۷/۲۲ رئیس قوه قضاییه، به این نکته اشاره دارد که برخی از محکومین مهریه به دلیل افزایش غیرمتعارف قیمت سکه، توان پرداخت را ندارند و به زندان معرفی می شوند. این بخشنامه تأکید می کند که دادگاه ها باید به صورت خارج از نوبت و بدون تعیین وقت رسیدگی، نسبت به درخواست تعدیل (قسط بندی) مهریه که از سوی زوج تقدیم می شود، رسیدگی کرده و مهلت های تادیه سکه را متناسب با وضعیت مالی محکوم علیه افزایش دهند تا از زندانی شدن آن ها جلوگیری شود. این تدابیر، نشان دهنده رویکردی انسانی تر به مسائل مهریه و حفظ کرامت افراد است.

ممنوع الخروجی بابت مهریه

یکی از ابزارهای قانونی برای وادار کردن زوج به پرداخت مهریه، ممنوع الخروجی اوست. شرایط و نحوه درخواست این امر بسته به مرجع پیگیری (ثبت یا دادگاه) متفاوت است:

• از طریق ثبت: اگر زوجه از طریق اداره ثبت اقدام کند، پس از صدور اجراییه و عدم اقدام زوج، می تواند به سرعت درخواست ممنوع الخروجی او را صادر کند.
• از طریق دادگاه: در دادگاه، ممنوع الخروجی معمولاً پس از صدور حکم قطعی و در صورتی که زوج اموال کافی برای پرداخت مهریه نداشته باشد، صادر می شود.

این ابزار، می تواند فشار زیادی بر زوج وارد کند و در بسیاری از تجربیات، به تسریع فرآیند پرداخت مهریه کمک کرده است.

انصراف از اجرای مهریه در ثبت

زوجه پس از آغاز فرآیند مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت، ممکن است به هر دلیلی از ادامه آن منصرف شود. اگر اداره ثبت نتواند ظرف دو ماه نسبت به شناسایی و توقیف اموال زوج یا ظرف شش ماه نسبت به اجرای مفاد سند اقدام کند، زوجه می تواند با انصراف از ادامه فرآیند در ثبت، از اداره ثبت گواهی مربوطه را دریافت و سپس به محاکم دادگستری (دادگاه خانواده) رجوع کند. این امکان به زوجه اجازه می دهد تا در صورت عدم موفقیت مسیر ثبت، به سراغ گزینه دادگاهی برود.

مهریه در صورت فوت زوج یا زوجه

تکلیف مهریه حتی با فوت یکی از طرفین نیز مشخص است:

• فوت زوج: مهریه به عنوان یک دین بر عهده متوفی، از ماترک (دارایی های باقیمانده) او قابل مطالبه است. زوجه می تواند مهریه خود را از ورثه زوج، به میزان سهم الارث هر یک، مطالبه کند.
• فوت زوجه: اگر زوجه قبل از دریافت مهریه فوت کند، حق مهریه او به ورثه اش (از جمله پدر، مادر، فرزندان و زوج) می رسد و آن ها می توانند سهم الارث خود از مهریه را از زوج مطالبه کنند.

این موضوع نشان می دهد که مهریه یک حق مالی است که با فوت اشخاص از بین نمی رود و به وراث منتقل می شود.

مطالبه مهریه در دوران عقد

یکی از نکات حقوقی مهم این است که زوجه می تواند تمام مهریه خود را حتی در دوران عقد (قبل از نزدیکی) مطالبه کند. در این دوران، زوجه برای مطالبه مهریه، نیازی به تمکین خاصی ندارد و حق او برای دریافت مهریه کامل برقرار است. تنها در صورتی که طلاق قبل از نزدیکی واقع شود، زوجه مستحق نصف مهریه خواهد بود، اما در سایر حالات، حق او برای دریافت تمام مهریه پابرجاست.

توقیف حقوق کارمند بابت مهریه

در صورتی که زوج کارمند یکی از ادارات دولتی یا وابسته به دولت باشد، زوجه می تواند درخواست توقیف حقوق او را برای پرداخت مهریه مطرح کند. سقف توقیف حقوق به شرح زیر است:

• اگر زوج زن یا فرزند دیگری نداشته باشد: یک چهارم (۱/۴) حقوق و مزایای او توقیف می شود.
• در غیر این صورت (داشتن زن یا فرزند دیگر): یک سوم (۱/۳) حقوق و مزایای او توقیف می شود.

مدیر اجرای احکام مراتب را به سازمان مربوطه ابلاغ کرده و رئیس آن سازمان موظف است از حقوق و مزایای زوج کسر کرده و به قسمت اجرا بفرستد. این روش نیز یکی از مسیرهای مؤثر برای وصول مهریه است، به ویژه زمانی که زوج فاقد اموال دیگر باشد.

نکات کلیدی و توصیه های حقوقی برای موفقیت در مطالبه مهریه

طی کردن مسیر مطالبه مهریه، می تواند سرشار از پیچیدگی ها و دغدغه های حقوقی باشد. اما با آگاهی از نکات کلیدی و بهره گیری از تجربیات موجود، می توان این مسیر را با اطمینان بیشتری طی کرد و از تضییع حقوق جلوگیری نمود. این توصیه ها به شما کمک می کنند تا با دیدی جامع تر و رویکردی هوشمندانه تر، به سوی احقاق حق خود گام بردارید.

ضرورت مشاوره با وکیل متخصص خانواده

مسائل مربوط به مهریه، اغلب دارای ابعاد حقوقی پیچیده ای هستند که نیاز به دانش تخصصی دارند. مشاوره با یک وکیل متخصص خانواده می تواند به شما در درک دقیق قوانین، انتخاب بهترین مسیر مطالبه (ثبت یا دادگاه)، تنظیم صحیح دادخواست یا درخواست اجراییه، و پیگیری مؤثر پرونده کمک شایانی کند. تجربه نشان داده است که حضور یک وکیل آگاه، می تواند از اشتباهات پرهزینه جلوگیری کرده و به سرعت بخشیدن و موفقیت پرونده کمک کند. تصور کنید که در پیچ وخم های قانونی، یک راهنما در کنار خود دارید که بهترین مسیر را نشانتان می دهد.

اهمیت سامانه ثنا

همانطور که قبلاً اشاره شد، ثبت نام در سامانه ثنا برای هر دو روش مطالبه مهریه (ثبت و دادگاه) کاملاً ضروری است. تمامی ابلاغ ها، اخطاریه ها و مکاتبات قانونی از طریق این سامانه الکترونیکی انجام می شود. اطمینان از ثبت نام صحیح و به روز بودن اطلاعات تماس در این سامانه، از نادیده گرفته شدن ابلاغ ها و از دست رفتن مهلت های قانونی جلوگیری می کند. فعال بودن در سامانه ثنا به معنای حفظ کنترل بر روند پرونده خود است.

مراقب فرار از دین باشید

اگر زوج با هدف عدم پرداخت مهریه، اقدام به انتقال اموال خود به دیگری کند، مرتکب جرم فرار از دین شده است. این جرم قابل پیگیری کیفری است و در صورت اثبات، معاملات صوری زوج باطل شده و اموال به نام او بازگردانده می شوند. اثبات فرار از دین نیازمند جمع آوری مدارک و شواهد کافی است و بهتر است با راهنمایی وکیل صورت گیرد. اگر احساس می کنید همسرتان قصد پنهان کردن اموال را دارد، باید هوشیار باشید و سریعاً اقدام کنید.

عدم امکان مطالبه همزمان تمام مهریه از دو مرجع

یکی از نکات مهم این است که زوجه نمی تواند تمام مهریه خود را به صورت همزمان از طریق اداره ثبت و دادگاه مطالبه کند. مطالبه یک دین از دو مرجع به طور کامل امکان پذیر نیست. با این حال، زوجه می تواند بخشی از مهریه را از طریق اداره ثبت و بخش دیگر را از طریق دادگاه پیگیری نماید. این یک استراتژی است که برخی برای توقیف سریع تر بخشی از اموال یا بهره مندی از مزایای هر دو مسیر اتخاذ می کنند.

بخشیدن مهریه (بذل یا ابراء)

زوجه حق دارد در هر مرحله ای از زندگی مشترک یا حتی پس از طلاق، تمام یا بخشی از مهریه خود را به زوج ببخشد (ابراء) یا آن را بذل کند. بذل مهریه معمولاً در طلاق خلع یا مبارات اتفاق می افتد که در ازای آن، زوجه حق طلاق را به دست می آورد. اما ابراء به معنای ساقط کردن دین مهریه به صورت کامل یا جزئی است که دیگر قابل بازگشت نیست. این تصمیم باید با آگاهی کامل از آثار حقوقی آن و به صورت رسمی و با اسناد محکم صورت گیرد. این تصمیم یک تجربه شخصی و مهم است که باید با دقت و فکر کافی انجام شود.

نکات مربوط به مفقودی یا عدم دسترسی به سند ازدواج

اگر اصل سند ازدواج مفقود شده یا به هر دلیلی در دسترس زوجه نباشد، جای نگرانی نیست. زوجه می تواند با مراجعه به دفترخانه ای که عقد در آنجا ثبت شده است، درخواست دریافت رونوشت سند ازدواج را بدهد. این رونوشت دارای اعتبار قانونی است و می تواند جایگزین اصل سند برای آغاز فرآیند مطالبه مهریه شود.

نتیجه گیری

مسئله مهریه و چگونگی ثبت و مطالبه آن، یکی از مسائل بنیادین در حقوق خانواده ایران است که ابعاد گسترده ای دارد. این مقاله سعی بر آن داشت تا به پرسش محوری مهریه در کجا ثبت میشود پاسخی جامع دهد و فرآیندهای مرتبط با آن را از ثبت اولیه در دفترخانه ازدواج تا مطالبه و اجرای آن از طریق اداره ثبت اسناد و املاک یا دادگاه خانواده، به تفصیل و با نگاهی به آخرین قوانین و بخشنامه های سال ۱۴۰۴ تشریح کند. درک تفاوت های میان مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، آگاهی از مراحل اجرایی هر یک از مراجع، و شناخت قوانین جدید، همگی از اهمیت بالایی برخوردارند.

آگاهی حقوقی، هوشمندی در انتخاب مسیر مطالبه و بهره گیری از مشاوره متخصصین (به ویژه وکلای متخصص خانواده)، کلید حفظ حقوق افراد در این مسیر است. هر گامی که در این راه برداشته می شود، می تواند تأثیر عمیقی بر آینده حقوقی و مالی افراد داشته باشد. با در دست داشتن اطلاعات صحیح و راهنمایی های حرفه ای، می توان با چالش های موجود مواجه شد و به بهترین نتیجه دست یافت. در نهایت، هدف از تمامی این فرآیندهای قانونی، تضمین حقوق زوجه و ایجاد عدالت در روابط خانوادگی است و هر فردی شایسته است که با شناخت کامل حقوق خود، در این مسیر گام بردارد.

سوالات متداول

آیا برای ثبت مهریه در دفتر ازدواج هزینه ای جداگانه پرداخت می شود؟

بله، برای ثبت مهریه در دفتر ازدواج، هزینه ای تحت عنوان حق الثبت مهریه دریافت می شود که میزان آن بستگی به ارزش مهریه (مانند تعداد سکه) دارد و در طرح های جدید قانونی به آن اشاره شده است. این هزینه بر اساس طبقه بندی های مشخصی محاسبه می گردد.

بعد از ثبت اجرائیه در دفتر ازدواج، چقدر طول می کشد تا به زوج ابلاغ شود؟

زمان ابلاغ اجرائیه به زوج پس از ثبت در دفترخانه و ارجاع به اداره ثبت، بستگی به سرعت فرآیندهای پستی و الکترونیکی سامانه ثنا دارد. معمولاً این فرآیند چند روز تا چند هفته به طول می انجامد. دقت در ثبت اطلاعات صحیح در سامانه ثنا می تواند این زمان را کاهش دهد.

آیا می توان کل مهریه را همزمان از ثبت و دادگاه مطالبه کرد؟

خیر، زوجه نمی تواند تمام مهریه خود را به صورت همزمان از هر دو مرجع (اداره ثبت و دادگاه) مطالبه کند. اما امکان دارد بخشی از مهریه از طریق ثبت و بخشی دیگر از طریق دادگاه پیگیری شود. مطالبه یک دین به طور کامل از دو مرجع، از نظر قانونی پذیرفته نیست.

اگر زوج اموالی نداشته باشد، آیا می توان مهریه را از طریق ثبت مطالبه کرد؟

بله، می توان مهریه را از طریق ثبت مطالبه کرد، حتی اگر زوج اموالی نداشته باشد. در این صورت، ممکن است تنها منجر به ممنوع الخروجی زوج شود. برای وصول مهریه در صورت عدم وجود اموال کافی، در نهایت نیاز به مراجعه به دادگاه و طرح دادخواست اعسار (قسط بندی) خواهد بود تا دادگاه با بررسی توانایی مالی زوج، حکم به تقسیط صادر کند.

مستثنیات دین چیست و چه اموالی شامل آن نمی شوند؟

مستثنیات دین شامل اموالی است که برای زندگی آبرومندانه مدیون (زوج) و افراد تحت تکفل او ضروری است و قابل توقیف برای پرداخت بدهی (مهریه) نیستند. این اموال شامل مسکن متناسب با شأن، اثاثیه ضروری منزل، ابزار کار، کتب علمی و پژوهشی و مبلغی پول نقد برای امرار معاش سه ماهه می شود. اموالی که جزو این دسته بندی نباشند (مانند املاک مازاد بر نیاز، خودروی دوم، حساب های بانکی پر و…) قابل توقیف هستند.

آیا بعد از طلاق هم می توان مهریه را مطالبه کرد؟

بله، مهریه یک حق قانونی و مالی زوجه است که حتی پس از وقوع طلاق نیز قابل مطالبه است، مگر اینکه زوجه در زمان طلاق (یا قبل از آن) به صورت رسمی و قانونی تمام یا بخشی از آن را بخشیده باشد (ابراء یا بذل مهریه).

تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه چیست؟

مهریه عندالمطالبه: زوجه هر زمان که بخواهد می تواند آن را مطالبه کند و بار اثبات عدم توانایی پرداخت بر عهده زوج است.
مهریه عندالاستطاعه: زوجه تنها زمانی می تواند آن را مطالبه کند که زوج توانایی مالی پرداخت آن را داشته باشد و بار اثبات توانایی مالی زوج بر عهده زوجه است.

در صورت فوت شوهر، تکلیف مهریه چه می شود؟

در صورت فوت شوهر، مهریه به عنوان یک دین بر عهده متوفی، از ماترک (اموال باقیمانده) او قابل مطالبه است. ورثه زوج (به جز زوجه) موظفند مهریه را قبل از تقسیم ارث، از دارایی های متوفی پرداخت کنند.

آیا گواهی بکارت برای درخواست مهریه لازم است؟

خیر، برای درخواست مهریه در دفتر ازدواج یا مراجع قضایی، نیازی به ارائه گواهی بکارت نیست. مطالبه مهریه حق قانونی زوجه است و ارتباطی به بکارت ندارد.

هزینه دادرسی مهریه در دادگاه چقدر است؟

هزینه دادرسی مهریه در دادگاه معادل ۳.۵ درصد از مبلغ مهریه است. این مبلغ باید در زمان تقدیم دادخواست توسط زوجه (یا وکیل او) پرداخت شود.

آیا می توان بخشی از مهریه را بخشید؟

بله، زوجه می تواند در هر زمان و به صورت رسمی و قانونی، تمام یا بخشی از مهریه خود را ببخشد. این بخشش می تواند به صورت ابراء (اسقاط دین) یا بذل (در طلاق خلع یا مبارات) باشد.

مهلت پرداخت مهریه پس از ابلاغ اجراییه چقدر است؟

پس از ابلاغ اجراییه مهریه از طریق اداره ثبت یا واحد اجرای احکام دادگستری، زوج ۱۰ روز مهلت دارد تا نسبت به پرداخت مهریه، معرفی اموال یا تعیین تکلیف آن اقدام کند.